stil – HOOCHIEKOOCHIE

STILTE

Een paar dagen geleden zag ik voor de zoveelste keer ‘Het meisje van de luciferfabriek’ (Tulitikkutehtaan tyttö) van Aki Kaurismäki, een film die niet verjaart, alsof hij buiten de tijd werd gemaakt. Wat mij dit keer bovenal opviel was de stilte, de vele scènes zonder dialoog. Misschien was ik vergeten dat ik die eigenschap vroeger ook al opgemerkt had.

Wat heerlijk toch, zulke stille mensen en bijna geen lawaai, alleen wat rommelige rockabilly en ‘zigeunermuziek’ – en af en toe een gebenedijd woord. Was het vroeger, toen ik nog een kleine jongen was, bij ons ook niet zo? Waren met name de Vlamingen geen in zichzelf gekeerde, zwijgzame mensen? Misschien vergis ik me, maar ik herinner me die oudere generaties zo. Ook mijn ouders spraken weinig; mijn moeder wat meer dan mijn vader. Die zwijgzaamheid is niet altijd een zegen. Zo heb ik met mijn vader nooit een gesprek gehad, waardoor ik nu bijna niets over hem weet. Als het in mijn psychoanalyse over mijn vader gaat moet ik er bijna altijd het zwijgen toe doen. Omdat er van mijn familie bijna niemand meer overblijft, zeker niet van de generatie van mijn ouders, kan ik ook aan niemand meer iets over hem vragen. Aan mijn oudere broer? Hij is al net zo zwijgzaam als mijn vader. En van het vele drinken zit zijn geheugen vol gaten. Ik kan bijvoorbeeld niemand vragen welke rol mijn vader gespeeld heeft in de weerstand. Waarom mijn ouders in Lanklaar gedomicilieerd waren, een gemeente waar ze nooit hebben gewoond. Of hoe mijn halfbroer heet – want dat ik een halfbroer heb, dat weet ik wel zeker.

Al gaat er in het leven weinig boven een gesprek met een vriendin of een vriend houd ik van stilte. Van stille mensen, van stille schilderijen, zoals die van Giorgio Morandi en Nicolas De Staël, van stille muziek, zoals die van Claude Debussy, Karen Dalton en Nick Drake, van stille wegen en van straten op een zondagmiddag als de winkels toe zijn, van de stille geluiden in bossen. Ik heb een afkeer gekregen van bijna alle televisieprogramma’s, het inhoudsloos gekwetter en getetter en betweterig gebrabbel. Geef mij dan maar het getsjilp van de vogels of muziek die daar op lijkt, die van Olivier Messiaen bijvoorbeeld. Wat hebben die drukke mensen toch allemaal te vertellen? ‘Praatjesmakers’ noemde iemand hen onlangs terecht. De radio zet ik ook bijna nooit meer aan. Al dat gewauwel. Zelfs het nieuws maakt een neurotische wrak van me, zeker als het belangrijkste item de moeilijkheid betreft om met de auto van Geel in Brussel te geraken. Neem dan toch de trein. Af en toe luister ik nog wel eens naar Klara, omdat de stemmen daar wat zachter zijn, maar dan schrik ik opeens op van de deprimerende tonen van Vivaldi en draai ik vliegensvlug de knop om.

Maar vergis je niet: ik houd van stemmen, ik vind het fijn naar je te luisteren, naar je woorden, je lach, en niet één lied van Sam Amidon of Neko Case werkt me op de zenuwen. Ik mis alleen die zwijgende Vlaamse boeren uit mijn kinderjaren, toen ik geheel verdiept was in een of ander avontuur van Bob Morane of me liet meeslepen door de opzienbarende ontdekking van dr. Fleming. Daarom ben ik diep gelukkig met de films van regisseurs als Aki Kaurismäki. Wat hij toont is geen mooie wereld, maar alles bij hem straalt schoonheid uit. Hij schijnt geen lelijkheid te kennen. En is de ergste lelijkheid niet het lawaai?

Foto’s: Nicolas de Staël.

MEESTERESSEN

Wat is de merel vandaag stil, zegt ze.
Vertelde ik je al over de man met de harige kont, zegt hij.
Nee, zegt ze, maar wil ik dat horen?
Hij loopt hier de hele tijd in zijn blote kont, zegt hij.
Zo, zegt zij.
En over de man met de bloedende buik, zegt hij.
Nee, zegt ze, bloedende buik?
Ik lig hier in een ziekenhuiskamer, zegt hij.
Ja, zegt ze, nu je het zegt.
De kleur van mijn kamerjas, zegt hij.
Wit, zegt zij, je lijkt op een boeddhist.
Ik zou hier een boek kunnen schrijven, zegt hij.
Op zo’n korte tijd, zegt zij.
Ja, zegt hij, een dun boek, dat wel.
Spannend, zegt zij.
Een boek over meesteressen, zegt hij.
De verpleegsters, zegt zij.
Hoe raad je het, zegt hij.
Normaal hebben ze nochtans veel noten op hun zang, zegt ze.
Wie, zegt hij.
De koekoek, de uil, de kraai en de merel, zegt zij.
Misschien vanwege die tweeëntwintig kinderen, zegt hij.
Zo stil, zegt zij, dat heb ik nog nooit gehoord.

IN DE BLAUWE KAMER: STILTE

blauwekamer1

Deze kamer is voldoende voor het blauwe licht en de weinige blauwe vogels die hier binnen komen zingen. Raven mogen dan al wel op mijn ramen kloppen, maar binnen laat ik ze niet, dat is voor later, net voor de aasgieren aan de beurt zijn. Voldoende ruimte voor het geluid van de golfslag van de blauwe oceaan op het kiezelstrand, van de transistorradio die volksliederen van Bartok speelt. Voor de ademhaling van de grond waarop je blootsvloets loopt, onbevreesd voor een tornado of een ander natuurverschijnsel. Je zegt, ik ben zelf natuur, ik ben één, waarmee ik het niet eens ben, maar daar zwijgen we over. Ik wil dat we het eens zijn met elkaar in deze kamer. Voor onenigheid is er geen ruimte, tenzij ze blauw licht uitstraalt, het blauw van je slagaders en je pompende hart, van een bokser uitgeteld, gevloerd, al bijna vergeten.

Je bent zo stil. Ik zat al de hele dag op je te wachten en ik dacht, ze zal me veel te vertellen hebben. Maar je bent zo stil. Zag je niet de stille oceaan in de lucht; achter een vliegtuig vormde hij een sierlijke maar rumoerige staart? Heel even dacht ik, een boerenbruiloft, een boerenbetoging. Maar de staart was geschoeid, terwijl boeren toch blootsvoets hun veld verkennen, zeker op zondag. Hoewel het vandaag geen zondag is, natuurlijk. Dat weet ik nu ook nog wel. Een zondag zou je stilte verklaren. Wie spreekt er op zondag? Zelfs een mus houdt dan zijn bek. Ik weet dat je je afwezigheid op een zaterdag nader zou verklaren. Je zou me zelfs woorden van liefde in het oor fluisteren. Dat hoort zo op zaterdag. En bloemen, blauwe bloemen. Maar zaterdag is het evenmin. Het is dinsdag. Een dag om te tateren of te schateren, als het maar geluid maakt. Maar je bent stil. En nu word ik zelf ook helemaal stil. Ik zeg geen woord meer. Koningen en pausen, bedelaars, pompiers, slangenbezweerders mogen hier voor de deur staan. En bellen, bellen, bellen. Ik doe niet open, ik zeg geen gebenedijd woord meer.

GEEN LEVENSTEKENS

De laatste dagen van de zomer houd ik me gedeisd. Het is stil en ik ben stil. Ik zonder me af, zonder te weten waarom. Ik zoek niemand op, er wordt niet gebeld. Geen gesprekken, geen e-mails. Niemand kijk ik in de ogen. Geen gebaren. Geen wenken. Geen levenstekens. Ik wacht af. Ik weet niet wat er zal gebeuren. Ik neem geen beslissingen. Een paar dagen geleden was het 11 september. Ik heb geen krant gelezen en de televisie niet aangezet. Waarom herdenken wij dingen die vijf jaar of vijftig jaar geleden zijn gebeurd? Wat hebben wij met het getal vijf? Ach, ik weet het allemaal niet. Verwacht van mij vooral geen antwoorden. Ik weet niet eens wat ik vanavond zal eten.

Maar morgen is een nieuwe dag. Misschien open ik dan weer mijn ramen en nodig ik al mijn vrienden en kennissen uit. Misschien heb ik dan invallen, ideeën, inspiratie en werklust.

BERGMANESK, ETCETERA

STILTE 1.

Heel stil ben ik en toch wordt wat ik niet zeg nog gehoord. Misschien wil ik wel dat mijn zwijgen wordt afgeluisterd, zoals de seriemoordenaar ernaar verlangt te worden gepakt (zegt het cliché). Zwijgen als de dood. Of van de dood een deugd maken? Dit klinkt allemaal wel Bergmanesk.

VRIJE WIL.

Het is mijn wens om vrij te zijn.Maar ik weet het niet. Ik voel me gebonden, opgesloten in een gevangenis van stilte en vergetelheid. “Free at last, free at last”, maar toch werd hij doodgeschoten. Martin Luther King. Ik weet het echt niet of wij vrij kunnen zijn. Vaak citeer ik dan maar iemand, als ik het niet weet. Bob Dylan bijvoorbeeld:

“Life is sad
Life is a bust
All ya can do is do what you must.
You do what you must do and ya do it well,
I’ll do it for you, honey baby,
Can’t you tell?”
(Uit Buckets of Rain, op Blood On the Tracks)

SCHIMMEN.

Een schim is maar een woord. Maar een woord. Maar een woord kan diepe lagen aanboren, in de psyche, in het lichaam, in de wereld. Het woord schim is een pijl recht naar het hart. Het woord legt zenuwen bloot, haalt de grond onder de voeten weg. De schim waarover ik het onlangs had, was geen echte schim, geen visioen of hallucinatie, het was een woord, een metafoor, maar met een reële stem, met een duidelijk traceerbaar accent. Ik gebruik geen drugs en ben geen alcoholist.

VERONTWAARDIGING.

Ik ben met niets tevreden en heb niet echt iets. Niets om over naar huis te schrijven. Soms is er een kleinigheid, soms is er helemaal niets. Zelfs geen grond onder je voeten. Zelfs geen schim. Zelfs geen stem. Misschien heb je wel veel als je met alles tevreden bent, als je berust in je lot. Maar dat is dan ook weer niet goed. Gisteren las ik in de krant het woord ‘verontwaardiging’. Dario Fo wil burgemeester van Milaan worden en zegt dat we te weinig verontwaardigd zijn over allerlei onaanvaardbare gedragingen en toestanden. Ik denk dat hij gelijk heeft en dan kun je natuurlijk niet berusten in je lot en met alles tevreden zijn.

STILTE 2.

Ik heb me stil gehouden. Door de ramen van de wereld gekeken tot ik erbij neerviel. Tegen die ramen gesproken, als er zich schimmen lieten zien. Naar de schimmen achter die ramen heb ik geluisterd. Vooral geluisterd, ja. Me stil gehouden. Nu ben ik op van de zenuwen, zoals men zegt. Schimmen. Woorden. Kon ik maar aan mezelf ontsnappen in een mooie, grote auto met een goedgeklede en zwijgzame chauffeur, om het even waar naartoe als het maar weg is van de wereld (zoals Baudelaire het wenste). Maar je weet dat ik dat niet kan, mijn lief, net zomin als ik een Bergman kan zijn.