schoonheid – HOOCHIEKOOCHIE

VAARWEL WIM KAYZER

Wim Kayzer is dood. Heeft in het Nederlands taalgebied ooit een televisiemaker meer voor me betekend dan hij? Zijn lange gespreksprogramma’s, ook televisievertellingen genoemd, maakten van mij een beter mens, daar twijfel ik geen ogenblik aan. De serie Nauwgezet en wanhopig over de geschiedenis van de twintigste eeuw, met als gasten György Konrád (van wie ik alles wat ik vinden kon ben gaan lezen), Gabriel García Márquez, George Steiner en Jorge Semprun, was een revelatie. Een schitterend ongeluk liet mij samen met onder meer Stephen Jay Gould, Oliver Sacks, Daniel Dennett en Stephen Toulmin nadenken over de rol en betekenis van de wetenschap in de 20^ste eeuw. In Vertrouwd en o zo vreemd werd het geheugen verkend met o.m. Armando, Ben Okri en Joseph Brodsky. Ik meen mij te herinneren dat ik pas daarna sublieme poëzie en proza van Brodsky ben gaan lezen.

Het ongeëvenaarde hoogtepunt in Wim Kaysers televisieloopbaan zal wel Van de schoonheid en de troost zijn. Die twee zo belangrijke thema’s met elkaar verbinden is op zich al uniek in de vluchtige wereld van de televisie. En dat dan nog eens zo lang en zo boeiend kunnen rekken met zoveel interessante wetenschappers, kunstenaars en schrijvers (onder meer Simon Schama, Germaine Greer, Martha Nussbaum, J.M. Coetzee en Jane Goodall), getuigt niet alleen van kennis en inzicht maar ook van wilskracht en volharding. Vaarwel, Wim Kayzer.

ZERO DE CONDUITE: EEN WANDELING IN HET PARK

Zéro de conduite is een muziekprogramma waarin songs uit de popcultuur in het keurslijf van thema’s worden ingerijgd. Woekerende chaos wordt met liefde en toewijding overzichtelijk gemaakt. Alle zogeheten populaire genres komen aan bod, al ligt de nadruk op Angelsaksische folk, blues, country, soul en rock-‘n-roll. Onbevooroordeelde muziekliefhebbers noemen het allemaal pop. Elke eerste zaterdag van de maand, van 6 tot 8 uur ’s avonds kan je ernaar luisteren op Radio Centraal 106.7 fm en streaming. Meer informatie over de zender en zijn medewerkers en programma’s vind je hier. Het motto van deze aflevering is: It’s just a rumour that was spread around town / Somebody said that someone got filled in / For saying that people get killed in / The result of this shipbuilding / With all the will in the world / Diving for dear life.

Bij de samenstelling van deze aflevering van Zéro de conduite stelde ik me voor dat ik in een mooi park wandelde, Hampstead Heath in Londen bijvoorbeeld, en dat de gedachten, dagdromen en invallen die er tijdens die wandeling in mijn hoofd zouden opkomen begeleid zouden worden door songs. Of dat ze mijn gedachtestroom – zeker in het geval van gepieker over armoede, ziekte en dood – zouden doorbreken. Van welke liedjes ik in mijn denkbeeldig park tijdens mijn fantasmagorische wandeling graag wilde horen maakte ik een lijst: liedjes voor een wandeling in het park. Het is geen platonische lijst geworden met daarin de absoluut allermooiste liederen voor zo’n promenade; dat zou onmogelijk geweest zijn. Niemand kan vrijblijvende lijsten maken. We leven in onze eigen tijd en worden of we het nu willen of niet op elk ogenblik beïnvloed door wat ons omgeeft. Een uitgesproken inspiratiebron was een interview met de begenadigde bass explorer Danny Thompson – uit Battersea, waar het romantische Battersea Park met de London Peace Pagoda is gelegen – in het maandblad Mojo. Danny Thompson is 83 maar zijn geest (brain) is nog 18, zegt hij. Hij speelde contrabas bij talloze legendarische muzikanten en bands, waaronder John Martyn, Pentangle, Tim Buckley, Nick Drake, Richard Thompson, Incredible String Band, Paul Weller en Kate Bush. Op die manier zijn er nogal wat nummers waarop Danny Thompson de contrabas hanteert in de lijst binnengeslopen. Met dank aan interviewer Tom Doyle. De meeste songs voor deze wandeling mogen met enige ironie easy listening worden genoemd, al zijn ze dat soms op een wat perverse manier. En er is natuurlijk op de achtergrond – die soms voorgrond wordt – de oorlog. Vandaar de traditional Oh Death, Elvis Costello’s en Clive Langer’s Shipbuilding, Jeff Tweedy’s War on War en zelfs All The Neon Lights Are Blue van de o zo miskende zanger en componist Mickey Newbury. Tim Buckley’s The Earth Is Broken (live in Londen) spreekt dan weer boekdelen over wat wij met de aarde hebben gedaan. Dat stel je zelfs vast als je in het allermooiste park je zorgen probeert te vergeten, luisterend naar het gekwinkeleer van de vogels of plots oog in oog staand met een prerafaëlitische engel. Wandelend in een park kun je verlangen naar een andere wandeling in een ander park, of in een paradijselijke tuin, zoals die van Serralves in Porto. Wat in deze pastorale aflevering zeker niet mocht ontbreken is Walk in the Park van Victoria Legrand en Alex Scally, beter bekend als Beach House.

Veel luisterplezier.

Opgedragen aan Danny Thompson. Long may you run.

The Earth Is Broken – Tim Buckley – Dream Letter: Live In London 1968 – Tim Buckley

Summer Dress – Ryley Walker – Primrose Green – Ryley Walker

Absinthe – Beth Orton – Comfort Of Strangers – Beth Orton

Sleeping Me Awake – James Elkington – Ever-Roving Eye – James Elkington

Summer Heat – Bert Jansch – When The Circus Comes To Town – Bert Jansch

Lord Franklin – Pentangle – Cruel Sister – Trad. arr. B.Jansch/J.Renbourn/D.Thompson/T.Cox/J.McShee

In A Crowd – The Modern Jazz Quartet – The Sheriff – John Lewis

Solid Air – John Martyn – Solid Air – John Martyn

River Man – Nick Drake – Five Leaves Left – Nick Drake

Os Dias São À Noite – Madredeus – O Paraíso – Pedro Ayres Magalhães

Shipbuilding – Robert Wyatt – Panic – Elvis Costello/Clive Langer

In Florida – Jake Xerxes Fussell – Good And Green Again – Jake Xerxes Fussell

The Mad Hatter’s Song – Incredible String Band – The 5000 Spirits Or The Layers Of The Onion – Robin Williamson

Alabama Bound – The Charlatans – The Amazing Charlatans – Traditional

Oh Death – Kaleidoscope – Side Trips – John William Reedy

All The Neon Lights Are Blue – Mickey Newbury – Blue To This Day – Mickey Newbury

Journey in Satchindananda – The Third Mind – The Third Mind – Alice Coltrane

Never Learn Not To Love – The Beach Boys – 20/20 – Dennis Wilson/Charles Manson

Sylvia Said [1995 Remix] – John Cale – Fear – John Cale

In My Other World – Julee Cruise – The Voice Of Love – Julee Cruise/Louis Tucci

Walk In The Park – Beach House – Teen Dream – Alex Scally/Victoria Legrand

Constellation – Calexico – El Mirador – Joey Burns

Mount Airy Hill (Way Gone) – Kurt Vile – (watch my moves) – Kurt Vile

Listen To Me – Micah P Hinson – All Dressed Up And Smelling Of Strangers – Charles Hardin/Norman Petty

Surfin’ USA – The Jesus And Mary Chain – Darklands [Disc 2] – Chuck Berry/Brian Wilson

Little Honda – Yo La Tengo – I Can Hear The Heart Beating As One – Mike Love/Brian Wilson

War On War – Low – Wilco Covered – Tweedy

End of the Season – The Kinks – Something Else by the Kinks – Ray Davies

Edie Sedgwick – Turn The Whole World On Just For A Moment… – Ciao! Manhattan – Edie Sedgwick

Research, samenstelling en foto’s: Martin Pulaski

DE AMICALE BUSCHAUFFEUR

Aix-en-Provence, dinsdag 24 juli 1979

Op de lange uren van vervelende schoonheid en schone verveling in Vauvenargues moet ik nog even terugkomen.

De bus naar Aix-en-Provence was dan toch nog niet aangekomen. Hij had nu al op zijn minst een uur vertraging. Waren de uren ervoor, achteraf gezien, nog verrukkelijk geweest dan sloeg de verveling nadat we uit Le Moulin de Provence waren vertrokken pas echt toe. We waren op het plein op een stenen bank naast de treurige fontein gaan zitten. Al gauw verhuisden we vanwege de schaduw naar de drempel van een klein huis. We zwegen en wachtten in de slechts nu en dan onderbroken haast volmaakte stilte. Ik stelde me voor dat dorpelingen ons reeds als een van hen waren gaan beschouwen. Met het huis achter me, tegen de gevel waarvan ik met mijn rug leunde, was ik onderhand vertrouwd. Hoeveel jaren wonen we hier al niet! Straks komen vrienden op visite. We hebben Old Grand-Dad, Cuervo Gold en allerlei hapjes in huis gehaald. Platen die ik onze gasten zeker wil laten horen zijn Armed Forces en Rust Never Sleeps. Wat hoor ik? Stilte? Nee, toch niet. Het is de fontein. Waar blijft die verdomde bus?

Toeristen komen ons inlichtingen vragen, alsof we van hier zijn. Waar vind je in dit oord een café of een bar? Dat weten we beslist heel goed, we zijn er al twee keer iets gaan drinken, Chez Jo, een eindje verderop, altijd rechtdoor, voorbij het kerkje. Eten kun je er wel alleen maar op zaterdag, voeg ik eraan toe. En dan alleen nog maar pizza.

De inwoners van Vauvenargues kennen geen haast. Het lijkt altijd zondag. Waarom ook niet? Het leven heeft hier alleen maar zin als het in traagheid wordt geleefd. De dorpelingen leven, denk ik, in een oudere tijd. Er bestaan wel al kranten en de radio is reeds uitgevonden. Een enkeling heeft een televisietoestel. De geschiedenis is aan hun tijdperk voorbijgeraasd. Maar ook dat tijdperk is gedoemd te verdwijnen. Nu kunnen zij nog zeggen dat ze alle tijd van de wereld hebben, maar hoe lang nog? Ook op de weinige kinderen die hier leven zal als zij groter worden de tijd zwaar gaan wegen; ook voor hen zullen haast en spoed het alfa en omega worden, de kringloop van de seizoenen een bijkomstigheid. Feesten zullen geen andere functie meer hebben dan die van het consumeren.

Oude vrouwtjes zitten met hun breiwerk, of groenten schoonmakend, of andere huiselijke taken verrichtend, in de schaduw voor hun woningen. Ze babbelen met elkaar, over niets bijzonders zo schijnt het. Maar wat weet ik ervan of een onderwerp bijzonder is of niet.

In Vauvenargues wonen ook enkele jonge, hippe mensen. Zij lijken al in ‘onze tijd’ te leven. Als ze wegrijden in hun beschilderde wagen wuiven ze naar ons, een teken van herkenning, van samenhorigheid. Complicité, noemen de Fransen dat. Gaan ze misschien naar Aix? Hadden we niet beter gevraagd of we konden meerijden?

Daar is dan ten slotte toch de bus. Alles komt nu tot leven in Vauvenargues. Deze plotse beweging, dit ontwaken uit een soort van lethargie, deze mengelmoes van geluiden, dat heeft allemaal iets van een ritueel. Het is een feestelijk moment. Wat doet het goed eindelijk verlost te zijn van dat folterende gekabbel van de fontein. Op den duur werd dat geruis nog kwellender dan het getik van de eikenhouten staande klok in het huis van de drie vrouwen, mijn grootmoeder en twee tantes, in Merksem, als ik daar als kleine jongen soms bleef overnachten.

De buschauffeur is van de amicale soort. Opgewekt en vriendelijk, zelfs tegen ons, vreemdelingen. Waarschijnlijk uit het dorp afkomstig. De bus rijdt niet één maar twee keer door de hoofdstraat van het dorp. De eerste keer heeft de chauffeur al iedereen begroet, de tweede keer doet hij het nog eens over. Voilà, la deuxième fois, voegt hij er nog aan toe. Bij de tweede doortocht stopt hij bij de zaak van Jo, ‘om zijn schulden te gaan betalen’. Erg lang duurt dat niet. We vervelen ons nu niet meer zo. Weg is de fontein.

Tijdens de rit naar Aix voert de chauffeur een nogal melancholisch gesprek met een oudere dame die achter hem heeft plaatsgenomen. Het is zonneklaar dat zij elkaar al lang kennen. Ze hebben het over het Vauvenargues van vroeger, toen ze nog jong waren. Jadis… Mais il est bien court, le temps des cerises. Hoewel ze beseffen dat ze oud geworden zijn klagen ze niet. Al is het met nogal wat tegenzin aanvaarden ze dat het leven zijn gang gaat, zoals de seizoenen. Beiden vinden ze dat Vauvenargues erg groot is geworden, er zijn zoveel mensen komen wonen die ze niet eens kennen. Hoezeer is toch alles veranderd, madame.

Deze bus stopt niet aan vaste haltes. Je hoeft maar een teken te doen en je mag al afstappen. Alles is goed voor onze vrolijke, nostalgische bestuurder.

Bijna in Aix aangekomen heeft de man een conversatie met een jongere vrouw, een aantrekkelijke Provençaalse, die onderweg is opgestapt. Hij heeft het met af en toe een zucht over zijn boulot, de godganse dag met die bus rijden. Ik ben een automaat geworden, zegt hij, toujours les mêmes gestes. Toch laat zijn glimlach hem nooit in de steek. Zouden zelfs vermoeide automaten in deze in warme zonnegloed badende streek gelukkig zijn?

Baigneuses devant une tente, Paul Cézanne, 1885

[Nachten aan de Kant 54]

ZERO DE CONDUITE: BEAUTIFUL THINGS

Zéro de conduite is een sfeervol, (meestal) thematisch programma gewijd aan pop/cultuur op Radio Centraal in Antwerpen. Elke eerste zaterdag van de maand, van 6 tot 8 uur ’s avonds. Een muzikaal evenement van ongeëvenaarde kwaliteit! Stem af op Radio Centraal 106.7 FM: uniek in het zich steeds verder uitdijende universum.
Je kunt Zéro via streaming beluisteren. Hier vind je meer informatie over Radio Centraal en andere radiomakers.

Ik was niet meer in Antwerpen sinds 2 november vorig jaar. Dat was voor een aflevering van Zéro de conduite die ‘something’s wrong’ heette. Songs over wat verkeerd, onbetrouwbaar, misdadig is. De daaropvolgende weken heb ik hard gewerkt aan mijn reeks over het nachtleven in Antwerpen in de periode 1978-1982 (ongeveer). In december ben ik ziek geworden. Daarna heb ik een maand doorgebracht op een eiland, in het zonnige dorp Valle Gran Rey, voornamelijk om er te genezen.
Nu probeer ik alles wat verkeerd gaat te vergeten. Wat moeilijk is, zeker als je nog maar pas Geert Maks ‘Grote verwachtingen. In Europa 1999-2019’ hebt gelezen. Gaat in Europa en in de hele wereld niet ongeveer alles verkeerd? Niet alles. Niet het verzet daartegen, en de liefde en de vriendschap en de schoonheid. Laat dat laatste nu net het thema van deze aflevering van Zéro de conduite wezen! Ook dat thema heeft met het verkeerde te maken. Als de politieke en zakelijke wereld gaat bepalen wat schoonheid is dan is het onze opdracht om dat soort mensen van repliek te dienen. Als zij kunstenaars, en dan nog vooral de meest kritische onder hen, monddood willen maken, onder meer door geleidelijk aan subsidies af te schaffen, als zij zelfs de openbare omroep aan hun doctrines willen doen gehoorzamen, dan is het des meer onze opdracht om ons daartegen te verzetten.
Die overweging was de aanzet voor dit programma. Sommige politici pretenderen te weten wat schoonheid is. Hun namen wil ik hier niet eens noemen. Zelf weet ik helemaal niet wat schoonheid dan wel is, al heb ik er veel over gelezen en heb ik in mijn leven en in de vele steden en dorpen die ik bezocht veel schoonheid gezien. Het is mogelijk dat schoonheid is wat schoonheid is. Vanavond laat ik het aan songschrijvers, zangeressen, zangers, bands, muzikanten over om het erover te hebben. Wat niet wil zeggen dat buiten die muzikale wereld, en buiten wat deze mensen erover te vertellen hebben geen schoonheid bestaat. André Bretons ‘Nadja’ eindigt met deze enigszins raadselachtige woorden: “La beauté sera CONVULSIVE ou sera pas.” Dat zijn woorden die te denken geven. Niet voor niets citeerde een jonge Patti Smith ze op haar tweede elpee, Radio Ethiopia. Mogelijk bestaat er een verband tussen schoonheid en raadselachtigheid. Schoonheid heeft iets heftigs, zelfs als ze ingetogen, als ze stil is. In een(voorlopig) lelijke en slechte wereld is schoonheid een vorm van verzet.

Veel luisterplezier.

fallingdownamountain

All The Beautiful Things – Eels – Hombre Lobo – E aka Mark Everett – 2:22

The Sleeping Beauty – American Music Club – The Golden Age – Mark Eitzel – 3:58

We Die And See Beauty Reign – Isobel Campbell & Mark Lanegan – Hawk – Isobel Campbell, Jim McCulloch – 2:56

Dive for the Pearl – Steve Gunn & Black Twig Pickers – Seasonal Hire – Mike Gangloff – 5:51

Hesitating Beauty – Billy Bragg & Wilco – Mermaid Avenue – Woody Guthrie – 3:06

My My, Hey Hey (Out Of The Blue) – Neil Young & Crazy Horse – Rust Never Sleeps – Neil Young – 3:48

Beautiful Change – The Innocence Mission – Befriended – Karen Peris – 2:58

Beautiful Dress – Marlon Williams – Make Way For Love – Marlon Williams – 3:31

Story Of An Artist – M. Ward – The Late Great Daniel Johnston: Discovered Covered – Daniel Johnston – 4:20

A Beautiful Thing – The Handsome Family – In The Air – Brett & Rennie Sparks – 3:37

Feeling Of Beauty – Tift Merritt – Traveling Alone – Tift Merritt – 4:02

All This Useless Beauty – Elvis Costello & The Attractions – All This Useless Beauty – Elvis Costello – 4:40

Fatally Beautiful – T-Bone Burnett – Proof Through The Night – T-Bone Burnett – 4:33

Beautiful Feeling – PJ Harvey – Stories From The City, Stories From The Sea – PJ Harvey – 4:00

Keep You Beautiful – Tindersticks – Falling Down A Mountain – Stuart A. Staples – 3:22

Beauty Lies In The Eye – Sonic Youth – Sister – Thurston Moore, Steve Shelley, Lee Ranaldo – 2:20

Beauty Trip – Television – Television –Tom Verlaine/Television – 4:23

What Goes On – The Velvet Underground – The Velvet Underground [“The Val Valentin Mix”] – Lou Reed – 4:54

Real Cool Time – The Stooges – The Stooges – Iggy Pop – 2:33

Beauty Queen – Roxy Music – For Your Pleasure – Bryan Ferry – 4:41

Beauty And The Beast – David Bowie – “Heroes” – Bowie – 3:36

Sadly Beautiful – The Replacements – All Shook Down – Paul Westerberg – 3:16

Nightswimming – R.E.M. – Automatic For The People – Bill Berry, Michael Stipe, Mike Mills, Peter Buck – 4:18

Golden Hair [Instrumental] – Syd Barrett – The Best Of Syd Barrett: Wouldn’t You Miss Me? – Syd Barrett, James Joyce – 1:50

Pretty Little Dreamer – Grey De Lisle – The Graceful Ghost – – 2:03

Heaven – The Rolling Stones – Tattoo You – Mick Jagger, Keith Richards – 4:22

The Beauty Of The Time – The Steve Miller Band – Children Of The Future – Steve Miller – 5:24

Beautiful Is Beautiful – Moby Grape – Truly Fine Citizen – T. Dell’ara – 2:33

Country Air – The Beach Boys – Wild Honey – Brian Wilson, Mike Love – 2:22

A Beautiful Morning – The Rascals – The Very Best Of The Rascals – Brigati, Cavaliere – 2:36

Bonus Tracks (zelf beluisteren)

Itchycoo Park – The Small Faces – The Autumn Stone – Steve Marriott – 2:54

Watch The Sunrise – Big Star – #1 Record – Chris Bell, Alex Chilton – 3:45

Eleuthera – Michael Chapman – True North – Michael Chapman – 2:50

Beautiful And Blue – Badfinger – Magic Christian Music – Tom Evans – 2:43

Beautiful Love – Julian Cope – Peggy Suicide – Julian Cope – 3:14

Beautiful – Shack – H.M.S. Fable – John Head – 3:22

Beauty Mark – Charlotte Gainsbourg – 5:55 – – Jarvis Cocker, Jean-Benoît Dunckel, Neil Hannon, Nicolas Godin- 3:09

Something More Beautiful – Beth Orton – Sugaring Season – Beth Orton – 3:28

Beautiful Friend – The Deslondes – Hurry Home – Cameron Snyder, Dan Cutler, John James Tourville, Riley Downing, Sam Doores – 2:59

∞

Research, samenstelling en presentatie: Martin Pulaski
DJ: Sofie Sap

CRISIS, NUCHTERHEID, UTOPIE

schrijven

Ontwaken met misselijkmakende hoofdpijn en nog moeër dan toen ik ging slapen: het verbaast met niet meer. Ik voel me al enkele weken, maanden zelfs, slap en uitgeput maar vind geen duidelijke oorzaak. Te weinig energie om een literaire tekst te schrijven, om woorden met het oog op concrete schoonheid met elkaar een verband te laten aangaan. Om er zinnen van te maken en paragrafen die tot de verbeelding spreken. Mijn eigen verbeelding is alleen ’s nachts aan het werk, als ik het geluk heb te dromen. Misschien maakt die nachtelijke activiteit me zo moe? Tot nog niet zo lang geleden noteerde ik mijn dromen en gebruikte die (soms) als grondstof voor schetsen en verhalen. Nu kan ik de stap van de chaotische droom naar de heldere verwoording niet meer zetten. Voorlopig toch niet. Bovendien is al meerdere jaren binnen in mij een gevecht aan de gang tussen het dromerige, wat ik de mijmering noem, en de nuchtere beschouwing. Ik dacht de twee vormen te kunnen combineren, maar ik blijf afwachten. Te lang misschien? Want het gezond verstand zegt dat je moet doen, handelen, en niet stil blijven zitten en altijd maar aarzelen en twijfelen.

Het verbaast me ook niet meer dat bij ING meer dan drieduizend mensen worden ontslagen. Ook zulke gebeurtenissen dragen bij tot de misselijkheid die ik voel, maar verbazing? Nee, geen verbazing. De multinationals en de banken staan boven elke wet en ze hebben ons en ‘onze’ politici in hun wurgende greep. Ik schaar me achter vakbondsacties, stakingen en betogingen, maar weet dat alleen een revolutie op zeer grote schaal deze ellendige stand van zaken kan veranderen. In het verleden is het echter na een revolutie zelden beter geworden. Lees er – onder meer – Peter Sloterdijks ‘De verschrikkelijke kinderen van de nieuwe tijd’ maar op na. (Overigens geloof ik dat na bestudering van dat diep pessimistische boek mijn mijmerend schrijven is stilgevallen.) Is er dan helemaal geen uitweg? Weinigen schijnen nog een antwoord te hebben, het begin van een oplossing voor te stellen.

Ik beluisterde ‘American Band’ van Drive-By Truckers en kreeg weer hoop. Dit is Amerikaanse rock & roll die uit de ziel en het hart komt, opstandig en sterk en trots maar zonder zekerheid hoe het nu allemaal moet. Wat zeker is, is dat muziek en kunst in het algemeen bij om het even welke maatschappelijke verandering een doorslaggevende rol zullen spelen. Patterson Hood en Mike Cooley, de liedjesschrijvers van de Truckers, maken protestsongs van deze tijd. Ze gaan over de Verenigde Staten, het Zuiden, racisme, geweld, maar ze zijn tegelijk universeel. We kunnen ons herkennen in de problemen die ze beschrijven, in de immense crisis die in de Verenigde Staten gaande is maar die ook ons Europeanen dreigt te verlammen. De teksten van de Truckers drukken wanhoop uit maar de muziek zit vol hoop en energie en leven. Deze muzikanten doen het niet alleen maar voor het geld, voor de drugs en de groupies, zeker niet. Je hoort dat ze naar een waarheid zoeken, naar iets wat in het verleden waardevol was en dat in de toekomst nog zal zijn.

Wat me opvalt is dat wat de voorbije dagen tot me doordrong veel samenhang vertoont: de ‘objectieve’ werkelijkheid, hoe die in de media aan ons wordt getoond, de apocalyptische serie ‘The Leftovers’ – met daarin het prachtig lied ‘Let the Mystery Be’ van Iris DeMent – , ‘The Harder They Come’ – vertaald als ‘Wie storm zaait’ – van T.C. Boyle en ‘American Band’ van Drive-By Truckers. Dat kan geen toeval zijn. Het is, denk ik, de hoogste tijd om de energie die ons nog rest op een positieve manier aan te wenden. Niet alleen door elkaar alleen maar te verdragen of naar elkaar te luisteren maar door elkaar lief te hebben. Ik weet dat het utopisch klinkt maar we zijn allemaal van dezelfde familie.

Foto: In Conil, Agnes Anquinet

DE WEERBARSTIGE SCHOONHEID VAN LES RENDEZ-VOUS D’ANNA

Gisteravond, twee dagen na het overlijden van Chantal Akerman, “uit het leven gestapt”, zag ik na vele jaren opnieuw ‘Les rendez-vous d’Anna’, met Aurore Clément in de titelrol. Anna is het alter ego van Chantal Akerman. In de film is iedereen ongelukkig, de zwijgzame maar alles observerende en aanvoelende Anna misschien nog het meest van allemaal. De film is adembenemend mooi, op elk gebied: fotografie, acteursprestaties, licht, locaties, dialogen en monologen, geluid. Hoewel ‘Les rendez-vous d’Anna’ al in 1978 uitkwam, Chantal Akerman was toen 28, is er niets verouderd of gedateerd aan. De locaties zijn veranderd, maar dat heeft geen belang. Of toch wel: het maakt de droefheid die van de beelden uitgaat nog intenser. Wie heeft beslist om het schitterende gebouw dat het Brusselse Zuidstation was zo te verminken? Ik was vergeten hoe mooi het was. De lokettenzaal, de prachtige art-deco cafetaria… En de sfeervolle cafés als je buitenkwam… Allemaal weg. Nu staan er aan beide zijden van het station niets dan 21ste-eeuwse misbaksels. Wat verderop lijkt het alsof er een burgeroorlog heeft gewoed. Verwoesting, braakland wachtend op wild ondernemerschap, ontwikkelaars die er vluchtige bunkers neer zullen zetten, zeer tijdelijke ruimtes voor financiële transacties, het verkopen van niets aan niemand. “De bouw van bedrijfsruimten en winkels neemt de komende jaren fors toe.”

Er gaat veel droefheid uit van de film, zeker, maar de beelden bieden ook troost, omdat ze zo mooi zijn. Waarom zijn ze zo mooi? Wat maakt ze zo mooi? Dat valt moeilijk uit te leggen. Je kunt het alleen maar zo verwoorden: kijk zelf een keer, twee keer, drie keer. De beelden spreken hun eigen taal, die traag is, aandachtig, goed gearticuleerd, zonder opsmuk. Onder de beelden zit niets, een station is een station, een telefooncel een telefooncel, een hotelkamer een hotelkamer. Onder de beelden zit niets, zoals er onder de pullover en de rok van Aurore Clément ook niets zit. Ze draagt geen ondergoed, dat is nergens voor nodig in een vluchtig bestaan, onderweg van de ene kamer naar de andere, nergens thuis. Een man zou zeggen: waar ik mijn hoed leg ben ik thuis. Maar die man is natuurlijk ook nergens thuis.

Chantal Akermans beelden zijn essenties. In de werkelijkheid zien een station en een hotelkamer er net zo uit als in ‘Les rendez-vous d’ Anna’, maar toch anders, aangetast door de dagen, geschonden door voetstappen en blikken, door huid, zweet, urine, sperma. In de film zijn die sporen net zo goed aanwezig, maar je hoeft ze niet te zien, je kunt je bijvoorbeeld concentreren op de ogen van Aurore Clément, hoe ze wegkijkt van iemand, of hoe ze iemand aankijkt, met tristesse, geconcentreerd, geïnteresseerd, wegdromend, nooit met afschuw of boosheid. Aan haar ogen zie je dat Anna alles hoort, ook als ze lijkt te dagdromen. Anna luistert. Ze neemt de waarheid waar. Dat is wat Chantal Akerman zelf ook doet: de waarheid waarnemen en die in beelden omzetten, beelden van een sublieme, weerbarstige schoonheid. Zo weerbarstig dat je er twee uur lang geen seconde naast kunt kijken.

OVER DE WAARDE VAN HOOCHIEKOOCHIE

Uit mijn vorige notitie mag duidelijk blijken dat ik niet voor mezelf schrijf maar wel voor jou, beste lezer. En wellicht omdat ik het fijn vind dat mijn ijdelheid wordt gestreeld door je aandacht. Ik vind het eveneens fijn om jouw ijdelheid te strelen door je zomaar toegang te geven tot wat er zich in mijn hoofd – en in mijn leven – afspeelt en door je af en toe met symbolische rijkdom te overladen.

Maar ik zal er niet langer doekjes om winden. Ik probeer zo goed mogelijk en zo eerlijk mogelijk te schrijven over mensen en dingen waarover ik iets weet, of over persoonlijke ervaringen die ik voldoende algemeen vind en waarvan ik denk dat ‘de anderen’ er iets aan hebben; daarnaast is het mijn bedoeling een beetje schoonheid aan de wereld toe te voegen. Dat werd tot woensdag 13 februari kennelijk zeer op prijs gesteld. Wat ik op bijna drie jaar zorgvuldig en geduldig, met veel toewijding, heb opgebouwd gooien de computers van Skynet nu helemaal overhoop. Wellicht is het idioot van me maar ik erger me mateloos aan deze op hol geslagen toestand. Ja, bijna drie jaar heb ik hard gewerkt – en ook veel plezier beleefd – aan het maken van deze literaire ‘puzzel’ die hoochiekoochie heet. Ik ben van mening dat deze teksten even veel waarde hebben als wanneer ze in een boek zouden gedrukt staan. Voor mij is deze wijze van ‘publiceren’ bijna ideaal om een enigszins substantieel publiek te bereiken, omdat het mij aan voldoende sociale vaardigheden en overredingskracht ontbreekt om door te dringen in literaire kringen en cenakels en om uitgevers te overtuigen van de waarde en de schoonheid van mijn geschriften. Op deze manier sla ik immers de schakel van het uitgeven over. Maar bijna altijd besteed ik evenveel zorg aan de eindredactie van wat hier verschijnt als wanneer het voor een boek zou zijn bestemd. Ik heb de indruk dat een aantal lezers dat ingezien heeft en dat mijn hoge positie in de verschillende lijsten echt wel te danken was aan de kwaliteit van wat ik onder woorden breng. Nu zijn die blijken van waardering op enkele dagen teniet gedaan.

Ik geloof niet dat deze klachten uit zelfgenoegzaamheid voortvloeien, of geuit worden omdat ik elitair of arrogant zou zijn. Toch is er – daar kan niemand onderuit – duidelijk een verschil in kwaliteit (en inhoudelijke duurzaamheid) tussen de blogs. Waarmee ik niet wil zeggen dat bloggers die andere ambities hebben dan ik idioten zijn. Integendeel. Voor mij is vrijheid geen hol begrip, dus iedereen mag doen wat hij wil zolang hij mij of degenen die mij dierbaar zijn maar niet kwetst. Maar verwacht van mij geen respect voor mensen die anderen napraten of voor degenen die alleen maar paragrafen en prentjes knippen en plakken. Ik heb ook geen respect voor postzegelverzamelaars. Ze laten me onverschillig. Ik kan me niet met alles bezighouden. Mijn liefde gaat uit naar gepassioneerde mensen, naar mensen die zich inzetten voor een project van de verbeelding en het plezier. Mijn liefde gaat uit naar mensen die het leven liefhebben en de anderen als gelijken behandelen. In mijn hart is plaats voor vreugde en verdriet. Ik geef toe dat mijn levensvreugde vaak wordt overschaduwd door mijn angst voor de dood. Maar ik merk dat ik aan een belijdenis begonnen ben, en dat was niet mijn bedoeling.

Dit zijn hopelijk mijn laatste woorden over dit onderwerp. Nu ga ik lezen en inspiratie zoeken voor nieuwe teksten, voor morgen, overmorgen en de volgende jaren.

EEN ZWERVER KOMT THUIS

De rusteloosheid zit me in het bloed. Ik ben graag thuis tussen mijn boeken en mijn muziek en ik breng veel tijd door aan mijn computer, werkend aan oude en nieuwe teksten, of contacten onderhoudend met mijn cyberspace-vrienden. Vroeger zat ik graag aan een tafel met een boek en potloden. Al lezend onderstreepte ik en schreef uitspraken die me troffen over in een werkschrift. Dat was grondstof voor eigen geschriften. Nu gebeurt het nog maar zelden dat ik met een boek aan tafel zit en nog minder dat ik zinnen onderstreep. Ik vind het zinloos en nutteloos, haast compulsief gedrag. Als ik nog lees is het vooral in bed. Aan tafel eet ik en drink ik wijn, en als er bezoek is praat ik ook wel wat. Maar van lange tijd thuis blijven is de pret af. Werkelijk genieten van de hierboven genoemde bezigheden doe ik niet langer. Zelfs de beste film op dvd gaat me al snel vervelen. Een volledige cd beluisteren is onbegonnen werk. Na drie songs heb ik het wel gehoord. Meer van hetzelfde! Bespaar mij het cocoonen. Het zwerven zit me in het bloed. Ik wil weg van huis. Het liefst verblijf ik in een hotelkamer. Daar kom ik eindelijk wat tot rust, daar slaap ik enige uren aan een stuk. Ja, ik cocoon in een hotelkamer, en zelfs in een metrostation. Ik houd van het flaneren in een nog niet stuk geflaneerde stad. Ik verplaats me wel graag met metro en tram, desnoods zelfs met de bus, maar wat ik echt boven al verkies is te voet gaan. Dat is in mijn ogen de beste manier om een stad of een land te verkennen. De voorbije dagen in Porto heb ik mijn schoenzolen niet gespaard. Het is een magnifieke stad om in te wandelen. Vervallen, maar schrijnend mooi van (oude) architectuur. ’s Middags de geur van gebakken vis en altijd – ook al hoor je hem niet echt – de droeve klanken van de fado. Beleefde, bescheiden, wat schuchtere mensen. Ze spreken stil, alsof ze zich enigszins schamen voor hun aanwezigheid. Het katholicisme heeft er zijn akelige sporen getrokken, maar ook de kerken, vaak parels van barokkunst, baden in het helderste licht van de Atlantische Oceaan. Overal waar je kijkt zie je azulejo’s – en bovenal in het São Bento station -, een troost voor het te veel gelezen en geleden hebbende, vermoeide oog.

Terug in België, in Brussel: de duisternis hier is wat mij meteen opvalt, de terneerdrukkende duisternis en pas daarna de vochtige kou. Je hele appartement is al na een week afwezigheid een vreemde plek geworden, vijandig aan je lichaam. Het is gaan toebehoren aan die donkere wereld van vocht, kou. Het heeft iets boosaardigs gekregen. Net als veel inwoners van dit land is het niet gastvrij, zelfs niet voor zijn oude vertrouwde bewoners, die het nochtans koesteren en zelfs met liefde bejegenen. Misschien is het appartement zich bewust van mijn ontrouw, van mijn diepe wens om het voor altijd de rug toe te keren en een zwervend bestaan te gaan leiden. Mijn kamers mogen echter op twee oren slapen: gebrek aan financiën, zwakte en vermoeidheid kluisteren mij gemiddeld veertien uur per dag aan ze vast. Tussen hun muren ontvang ik nieuwe woorden en luister ik naar soul, blues, country, en voortaan ook fado of bekijk ik nog een keer Days Of Heaven. De straten van mijn stad ontwijk ik zoveel mogelijk. God die niet bestaat, laat het maar regenen op de slechte mensen!

∞

Foto: Martin Pulaski, Casa Seralves in Porto.

HET KUNSTWERK VAN ZIDANE

Voetbal zegt me weinig, bijna niets. Maar het geeft me wel een kick als ik supporters in zoveel verschillende kleuren gehuld, en met vlaggen wapperend, en toeterend en juichend over de Brusselse lanen zie paraderen. Bevallige meisjes uit Ecuador, Brazilië, Portugal, die uit raampjes van opgesmukte auto’s hangen en welluidend glimlachen. Patriottisme in ludieke verpakking lijkt dan opeens ongevaarlijk geworden. Er zijn er zoveel en er zijn zoveel verschillen tussen hen dat ze uiteindelijk in elkaar opgaan en één worden. Zolang het sportief patriottisme geen nationalisme wordt en de supporters elkaar niet brutaal te lijf gaan is er niets aan de hand. Integendeel, het is dan een feest. Voorlopig heb ik nog geen geweld gezien, alleen plezier. De verliezers schijnen binnen te blijven. Wat me ook vrolijk maakt zijn de vele vlaggen aan de gevels. Dat geeft met het opwindende gevoel dat ik niet in Brussel woon, maar overal tegelijk, in een wereld die ten gevolge van ik weet niet wat, het één-al is geworden. Ik mag er niet te lang bij stil staan, want dan herinner ik me weer de markt en het spektakel. Ik sta er dan ook niet lang bij stil.
Omdat voetbal me weinig zegt heb ik nog geen enkele match gezien. Gisteravond dan opeens een flits van Frankrijk tegen Spanje. Zidane maakte een doelpunt. Die beweging bezat een sublieme schoonheid. Het was waarschijnlijk sport, maar het was ook tijdloze kunst, performance, wiskunde, abstractie. Helaas kan ik zaterdag niet kijken als Frankrijk tegen Brazilië speelt. Laat voetbal me dan toch niet onverschillig?

SCHOONHEID MAG!

PAULA REGO 2

Ik zag net op televisie in ‘Het uur van de wolf’ Robert Hughes over hedendaagse kunst. Bijzonder interessant, maar zo kort… Ik had uren en uren kunnen kijken, ik denk vooral door het empathische vermogen van Hughes, door zijn kracht om tot de ziel van de kunstenaar door te dringen of om – in uitzonderlijke gevallen – hem, bij afwezigheid van ziel of van streven naar schoonheid, in zijn blootje te zetten. Kijk, mensen, de keizer heeft geen kleren aan, zegt hij dan. Ik heb een uur lang instemmend zitten knikken, behalve toen het over Andy Warhol ging. Robert Hughes zelf is ook niet meer zo uitgesproken tegen Warhol als vroeger, maar hij loopt er niet hoog mee op, dat is wel duidelijk, en zeker niet met leeghoofdige epigonen als Jeff Koons, een dwaas die zich met Michelangelo durft vergelijken. Dat zou Warhol hoe dan ook nooit hebben gedaan. Warhol vergeleek zich met niemand en ‘vertelde’ ook niets over zichzelf. Hij toonde de consumentenmaatschappij waarin we leefden, met alles erop en eraan en gebruik makend van alle middelen die hij ter beschikking had. Tegelijk was Andy Warhol zelf een kunstwerk, zijn hele leven, van geboorte tot dood en verder.

Wat me echter vooral aangenaam trof in de beschouwing van Robert Hughes was zijn benadering van enigszins controversiële kunstenaars als Anselm Kiefer, Lucian Freud en Paula Rego. De aandachtige lezer van deze notities weet dat ik van de eerste twee een groot bewonderaar ben. Paula Rego was voor mij een onbekende, maar nu niet meer. Ik noem deze kunstenaars enigszins controversieel omdat ze figuratief werken en hoegenaamd niet postmodern kunnen worden genoemd. Mag je dat werk dan wel goed vinden? Ben je dan wel goed bezig? Ik zei het al: ik heb instemmend zitten knikken!
Alselm Kiefer is – dat is nu nog maar eens gebleken – de belangrijkste Europese levende kunstenaar. Zijn ‘behandeling’ van Paul Celans Todesfüge is hartverscheurend; het kunstwerk staat op dezelfde eenzame en tragische hoogte als het gedicht. Kiefer is niet alleen een poëtisch kunstenaar maar net zo goed iemand die worstelt met morele en historische (Duitse) problemen en daar tot nadenken stemmende vorm weet aan te geven. De Portugese Paula Rego, die de Portugese dictatuur heeft meegemaakt, schijnt ook zo iemand te zijn. Haar werk moet ik nog leren kennen. Ik denk dat ik er veel in zal ontdekken.
Ontroerd werd ik vooral door de beelden van de ouder wordende David Hockney, die de eenvoudige maar diepgravende blik van zijn vroeger Britse pop art nu laat rusten op Adalusische cultuurmonumenten in Cordoba en Sevilla. Het schetsboek dat hij toonde riep herinneringen op aan de zenachtige schoonheid van Matisse.
Schoonheid is een woord dat niet meer in de mode is, zei Robert Hughes. Maar waarom zou het in de mode moeten zijn? Het komt erop aan zoveel mogelijk goedheid en schoonheid ten toon te spreiden.
Afbeelding van Paula Rego, Familie.

PJ HARVEY: POLYMORF PERVERS EN SEXY

Net zoals Patti Smith en David Bowie is Polly Jean Harvey van het androgyne type. Die eigenschap van haar benadert de perfectie, in die zin dat zij de twee ‘platonische helften’, zullen we maar zeggen, met een knipoog naar Enscho en Evy, in zich verenigt. In weerwil van die perfectie, zingt ze toch vaak liederen over (hart)verscheurende liefde, in hun mooiste vorm op To Bring You My Love en Stories From The City, Stories From The Sea. Nick Cave, haar vroegere geliefde, heeft een aantal van zijn beste songs voor haar geschreven. In ‘West Country Girl’ heeft hij het over:

Amongst the rubble of her body
Her lovely lidded eyes I’ve sipped
Her fingernails, all pink and chipped

Polly Jean is geen klassieke schoonheid, maar ze strooit de schoonheid om je heen als was het confetti. Dat schreef ik gisteren, maar ik heb het inmiddels geschrapt, omdat het toen nog niet echt wat betekende. Ik doelde gisteren niet op haar eigen schoonheid, maar op de schoonheid van die confetti als het ware. Maar hoe langer ik erover nadenk, hoe meer ik denk dat ik het ook over haar convulsieve schoonheid had, over haar polymorf perverse uitstraling. Wellust, perversie, schunnigheid, hebben we dat niet nodig in tijden van schijnheiligheid, rabiaat schuim op de mond van godsdienstfanaten allerhande, in tijden van vrijheidsberoving en infantiele oorlogsonanie? Ik ben honderd procent voor PJ Harvey en haar rotplaten zoals Is This Desire? neem ik er graag bij. Ze strooit de schoonheid om je heen als was het confetti.

sexy,pj harvey,seks,pervers,polymorf pervers,androgyn,patti smith,david bowie,schoonheid,pop,wellust,confetti,nick cave,popcultuur

HERSTELLINGSWERKEN

IMG_0413 (2)

Mijn levensgezellin is geen actrice, maar ze had het kunnen zijn. Bij de aanvang kunnen wij alles, met het ouder worden nemen onze mogelijkheden af. Hoewel onze professor Leopold Flam er meermaals op wees dat Tolstoj nog Grieks heeft geleerd op vrij hoge leeftijd. Mijn levensgezellin is nog altijd een mooie vrouw maar net als dat van mij is haar leven nu grotendeels vastgelegd. Er valt nog moeilijk te ontsnappen aan de gewoontes, de afhankelijkheden; uitstijgen boven de determinante patronen wordt met de dag moeilijker. Ze loopt nu rond met één grote schoen (met een dikke zool) en één kleine schoen. Uit die grote schoen steken haar tenen. Uit een van die tenen steekt een pin. Op die pin zit een kurken dop. Eergisteren werd er in Pellenberg herstellingswerk op haar uitgevoerd. We hebben allen onze kwalen en ongemakken. Dit is allemaal nog niet zo erg, er zijn mensen die veel erger lijden. Een goede god zou dat nooit toestaan. Zou een goede god zijn paus laten afzien en sterven? Zou een goede god jonge jongens zich in zijn naam laten opblazen? Ja, natuurlijk zijn dit retorische vragen.

Ik wil vandaag heel graag naar een verjaardagsfeestje van een heel goede vriendin, maar ik merk dat mijn lichaam niet wil. Wie ben ik dan en wie is mijn lichaam? Zijn wij niet één en dezelfde, of elkaars spiegelbeeld: in de spiegel zie ik mezelf, zoals de anderen mij zien, maar hier op deze stoel zit ik, mijn lichaam dat niet naar dat feestje wil en dat nu al weigert te dansen op de soul en funk die vanavond in de flat van mijn vriendin wellicht zal opklinken. Ik had het gisteren onder meer over echte mannen en machos. Daar moet ik aan toevoegen dat ik heel weinig over machismo weet. Lang geleden heb ik over het Mexicaanse machismo gelezen in ‘Het labyrint der eenzaamheid’ van Octavio Paz, maar daar herinner ik me zeer weinig van. Toen ik gisteren naar ‘Madigan’ van Don Siegel zat te kijken (met een zeer mannelijke Richard Widmark) moest ik opnieuw toegeven hoe vaak ik mezelf tegenspreek. Want ik besefte dat ik net zo goed sterke mannen bewonder, mannen als Madigan, die alles willen geven om hun eer te redden, zelfs hun eigen leven. Voor hen gaat er van vrouwen een sterke aantrekkingskracht uit, maar in de grond zijn zij – weliswaar mooie en verleidelijke – hindernissen, die de helden beletten om hun opdracht uit te voeren en hun tragische einde tegemoet te snellen. Of om als Odysseus weer naar huis terug te keren. But you can never go home anymore…

Foto: Martin Pulaski, 2005