Tag: robert musil

ESPERANCE

hermannbroch

In weerwil van het alles doordringende zonlicht las ik toch het verhaal ‘Espérance’ van Herman Broch en kon ik me zonder moeite in deze tekst, waar de geur van de dood in rondwaart, verplaatsen. Af en toe zag ik me op de pagina’s verschijnen, zoals in een droom tegelijk aanwezig en afwezig.

“Er viel een ogenblik stilte en het enige dat te horen was, was het dreunen van apenvuisten en het getokkel van mandolines. Toen klonk er een dompig gesis alsof de hele stad bestond uit papier en magnesium, een ontzaglijk witte vlam schoot omhoog, helder als daglicht, zo verblindend dat we nog maanden later pijn in onze ogen hadden.”

Het is inderdaad net alsof ik dit werkelijk heb gedroomd. Of eerder nog: ik zwierf echt door de straten van die verzonnen stad.

[Uit mijn dagboek, ongedateerd]
Afbeelding: Hermann Broch

TIEN DAGEN DIE MIJN WERELD DEDEN WANKELEN (8)

Posada-bike-small_1.jpg

Dag 5: 6 november 2016

Omdat mijn tijd vaker versnelt dan vertraagt, omdat de werking van mijn geheugen aan dat tijdsverloop is gekoppeld, wil ik even terugkomen op deze reeks teksten die ik ‘Tien dagen die mijn wereld deden wankelen’ noemde.

De eerste dag schreef ik dit: “Een uur is kort, tien dagen kunnen lang duren. Tien dagen zijn kort, een uur kan lang duren.” Dat was een nogal intuïtieve vooropstelling, maar ze blijkt nog niet aan inflatie onderhevig te zijn.

En ik voegde er dit aan toe: “Niet alleen grote gebeurtenissen schudden je wereld door elkaar. Neem nu een obsessie: die kan met iets kleins beginnen, met een muggenbeet, met de geur van ether of, al wat groter, met een vlucht wilde eenden, et cetera. Meestal is wat in je omgaat of wat je bepaalt een combinatie van kleine en grote dingen. Zelfs als je het niet wilt leef je toch in de grote wereld. Je zit of staat of loopt altijd rond in een netwerk, een systeem, een macrokosmos. Of je zit gevangen in een web. Soms is het een doolhof, zoals bij Jack Torrance in ‘The Shining’. Daar kom je meestal niet levend uit.” Ook aan die woorden wens ik niets te wijzigen.

De tien dagen begonnen op de kalender op 2 november 2016. Allerzielen. Nu zijn we eenenveertig dagen later. Het mag inmiddels wel duidelijk wezen dat je een kroniek (of noem het verhaal, want er is nauwelijks verschil tussen fictie en non-fictie; het enige verschil, wellicht, is dat je bij fictie de namen van de personages en soms van de plaatsen verandert) niet op die manier kunt afbakenen in de tijd. Alleen al op 2 november 2016 zijn er tientallen, wellicht honderden ‘andere’ momenten – ik heb er geen idee van hoeveel – die tijdsgrens binnengedrongen. Momenten uit 1967, uit 1975, uit 2009, uit 2011, et cetera. Andere momenten die de wereld en mijn leven deden wankelen.
Maar een mens heeft imaginaire grenzen nodig, heeft een leidraad nodig, een structuur, een houvast. Vandaar die tien dagen. Die desondanks niet willekeurig gekozen zijn. We beleven ongetwijfeld een periode van voor onze generaties verontrustende veranderingen, van wereldschokkende gebeurtenissen, van bijna onbegrijpelijke chaos en van verwoestingen van ‘oude waarden’. Met die ‘oude waarden’ bedoel ik niet alleen moraal, politiek, geloof, manieren van samenleven, maar ook dorpen en steden, havens, kanalen en rivieren, heuvels en bergen, weilanden en velden, de hele natuur en de wereld zoals we haar tot vandaag kennen.

neerharen1

Ik droom dat ik op een vaste datum in de zomer, steeds op hetzelfde uur, elk jaar opnieuw met Laura in een gele autobus zit. We rijden elke keer door hetzelfde landschap, een dorpse omgeving – of eerder nog het gebied waar de stad overgaat in het platteland. Elke keer kijken we op hetzelfde moment door het enigszins vuile raam van de bus en zien daar bij een verkeerssignaal Laura staan wachten. Wil ze de straat oversteken of wacht ze op iemand? Of is ze in gedachten verzonken? Achter Laura zien we arbeidershuizen, die er elke keer als we er voorbijrijden anders uitzien. De kleur van de gevels, de grootte van de ramen, de gordijnen. Elk jaar zien ze er slechter uit, groezeliger, meer vervallen. Na een aantal ritten (of jaren) zijn de kleine huizen weg en staat er nieuwbouw. Maar het verkeerssignaal staat er nog altijd en ook Laura, die zelf niet verandert. De laatste rit voert ons naar een gigantisch grasveld, zo groen dat het pijn doet aan de ogen. Daar stappen we uit. Ver weg, ongeveer in het midden van het grasveld, zien we kleine rode stipjes, niet groter dan onzelievevrouwebeestjes (sommigen gewagen van lieveheersbeestjes; vroeger werden de diertjes ‘freyafugle’ genoemd, vogel van de godin Freya). We weten dat dat onze twee rode koffers zijn, waar we al lange tijd naar op zoek zijn. De koffers zijn open, zegt Laura. Ja, zeg ik, deze keer heb ik ze opgelaten. Waarom, vraagt Laura. Dat weet ik eigenlijk niet, zeg ik. Zo’n groot grasveld en dan die koffers openlaten, zegt Laura. Tsja, zeg ik.

tijd,geheugen,ruimte,gebeurtenissen,wereld,kalender,tien dagen,fictie,non-fictie,namen,personages,momenten,chaos,verwoestingen,droom,bus,laura,onzelievevrouwbeestjes,freya,herhaling,grasveld,koffers,rood,geel,robert musil,schrijver,hubert van herreweghen,dichter,kleuren,saudade,portugal,dood

Op 6 november 1880 werd in Klagenfurt Robert Musil, een van mijn uitverkoren schrijvers, geboren. Eergisteren overleed in Dilbeek de Vlaamse, katholieke dichter Hubert van Herreweghen. Dat vernam ik vandaag. En van hem vond ik deze woorden terug:
“Mijn kinderen hebben nooit geweten dat ik verzen schreef. Ik las mijn verzen niet hardop. Poëzie moet je in je horen. Het hele klankspel binnensmonds – met medeklinkers en zo – lijkt op kleuren. De zang maakt duidelijk hoe het in de ziel van de dichter toegaat. Over de zang van Anton van Wilderode heb ik ooit gezegd: drink eens een borrel, dat er wat leven inkomt. Het was al prikkeldraad en doornen waar je tegenaan schuurde. Schreeuwen tegen het bestaan – innerlijk althans – heb ik voor het laatst gedaan met mijn gedichten over Portugal (Van Herreweghen maakte er een reis in 1949, red.). Ik hoorde daar Amália Rodrigues, werd getroffen door de saudade (weemoed) van de fado en heb daar gedichten bij geschreven. Dat was pas schreeuwen: machteloze revolte. Er werd muziek op gezet.””*
∝

*Brussel Deze Week, 24 1 2008

 

 

EEN MAN VAN BIJZONDERE EIGENSCHAPPEN

musil

In Karl Corino’s ‘Musil-Een biografie’, een verbluffend werk, las ik een passage die ik de lezers van hoochiekoochie niet wil onthouden.

In 1913 gaf Robert Musil, toen 33, zijn baan als bibliothecaris in de Technische Hogeschool te Wenen op. Hij had er nauwelijks een boek aangeraakt, aangezien hij bijna voortdurend in ‘ziekteverlof’ was. Musil had al een tijdje het plan opgevat om te solliciteren voor een betrekking als redacteur bij de uitgeverij S. Fischer, in Berlijn, meer bepaald voor het toonaangevende literaire tijdschrift ‘Die Neue Rundschau’. Ondanks zijn status als auteur, vooral na het kritisch succes van ‘Die Verwirrungen des Zöglings Törless’ (in het Nederlands vertaald door Frank Diamand), werd hij niet zomaar meteen aangeworven. Een aantal werknemers van S. Fischer, waaronder Moritz Heiman, moest de sollicitant beoordelen. Het is een fragment uit diens beoordeling van Musils geestelijke fysionomie dat ik hier graag citeer:
“De heer Musil”, schrijft Heiman, “is zonder twijfel een man van bijzondere eigenschappen: ontwikkeld, rijk aan kennis, met een diep reikend en scherp verstand. Hoogst talentvol, en bovendien in sociaal opzicht intelligent en scherpzinnig.
Nochtans had ik – niet een bedenking, maar toch een ‘ter overweging’. Zijn talent, dat onbuigzaam is en hard als diamant, is toch ook taai en ontbeert productiviteit in eigenlijke zin, waar ik niet de kwantiteit van het geproduceerde onder versta, maar een typische, moeilijk te definiëren spanning. Geheel in overeenstemming daarmee is dat zijn natuur en zijn geest om zichzelf heen cirkelen, dat ze in al hun instincten exclusief zijn en dat ze slechts uit hoffelijkheid van hoogmoed afzien.”

De cursivering is van mij. Merkwaardig is immers de omschrijving ‘een man van bijzondere eigenschappen’, daar Musil niet veel later zijn levenswerk, De man zonder eigenschappen, zou aanvatten, wat zonder twijfel zeer veel autobiografische elementen bevat.

EEN INWONER VAN EEN LAND HEEFT MINSTENS NEGEN KARAKTERS

tijd,droom,robert musil,karakter,muze,graz,oostenrijk,verloren,labyrint

Terwijl ik zat te wachten op de muze, bold and beautiful, en ze mij al een zin had aangereikt, met name de zin: “De zin van het leven is het leven zelf”, en zij, de muze, meteen weer was vertrokken, zodat ik opnieuw op haar zat te wachten… Ik begin opnieuw. Terwijl ik zat te wachten op de muze bladerde ik wat in Musils ‘De man zonder eigenschappen’ en stootte op deze stof tot nadenken :

“Een inwoner van een land heeft minstens negen karakters, een beroeps-, een nationaal, een staats-, een klasse-, een geografisch, een geslachts-, een bewust, een onbewust en misschien ook nog wel een privékarakter; hij verenigt deze in zich, maar ze lossen hem op en eigenlijk is hij niets anders dan een kleine, door die vele straaltjes uitgespoelde poel, waar ze in binnensijpelen een waar ze weer uit stromen, om samen met andere beekjes weer een andere poel te vullen. Daarom heeft elke wereldbewoner ook nog een tiende karakter, en dat is niets anders dan de passieve fantasie van de ongevulde ruimten; het staat de mens alles toe, behalve dat ene: serieus te nemen wat zijn op z’n minst negen andere karakters doen en wat er met ze gebeurt; dus met andere woorden, juist niet dat wat haar eigenlijk zou moeten vullen. Deze, zal men moeten toegeven, moeilijk te omschrijven ruimte is in Italië anders van kleur en vorm dan in Engeland, omdat alles wat ertegen afsteekt een andere kleur en vorm heeft, en toch is het zowel hier als daar dezelfde, gewoon een lege, onzichtbare ruimte, waarin de werkelijkheid erbij staat als een door de fantasie in de steek gelaten stadje van bouwdoossteentjes.”

Overigens droomde ik afgelopen nacht dat ik verloren was gelopen in de straten en in een ondergronds labyrint van de stad Graz in Oostenrijk. Ik heb zo’n vermoeden dat ik een groot deel van de nacht in Oostenrijk heb doorgebracht.

TEPELS ALS HOORNIGE DUIVENSNAVELS

robert musil door August Sander

De vergelijking was een burgerlijk stijlmiddel. De burger was niet tevreden met wat hij om zich heen zag, dus verving hij het door een beeld. Dit heb ik niet zelf bedacht, het idee komt van Robert Musil, zoals uit het citaat hieronder zal blijken.
Inmiddels is de hele samenleving een burgerlijke samenleving geworden. Een arbeiderscultuur is ver te zoeken. En waar zijn de bohémiens en de beatniks en de hippies gebleven? Die draven op in talkshows of laten zich opsluiten in het huis van Big Brother. Er zijn wellicht nog wel wat echte ‘outsiders’, maar veel laten ze niet van zich horen. Misschien is dat maar best ook, anders worden zij toch maar deel van het grote spektakel, genaamd Circus Wereld.

De tijd waarin wij leven is, zoals we allemaal heel goed weten, die van het beeld: iets bestaat pas echt als er een beeld van bestaat. Het beeld heeft ogenschijnlijk meer werkelijkheid dan de realiteit. Maar dat is paradoxaal in die zin dat de werkelijkheid verdwijnt in het beeld, alsof het een zwart gat is dat alles opslorpt. ‘People take pictures of each other, just to prove that they really existed’, zong Ray Davies al lang geleden. En dat klopt, maar terwijl zij die foto’s maken bestaan ze niet echt, ze gaan op in het poseren en het fotograferen. We weten dat uit ervaring omdat we zelf natuurlijk ook veel foto’s maken en bijzonder graag poseren.

Het belang van het beeld viel goed te zien aan de recente oorlogen en burgeroorlogen die hebben gewoed – met als begin de oorlog in Vietnam – en de oorlog die nu gaande is in Irak. Wij zien het allemaal ‘live’ op televisie (als we onszelf dat toestaan), net de Olympische Spelen of de Ronde van Frankrijk! Wat zouden we er ons nog zorgen over maken! Het moet wel spannend blijven en het mag niet te lang duren.

In ‘De man zonder eigenschappen’ schrijft Robert Musil het volgende:“Het schijnt dat de brave, praktische werkelijkheidsmens de werkelijkheid nergens volmaakt liefheeft en serieus neemt. Als kind kruipt hij onder de tafel, om de kamer van zijn ouders, als zij niet thuis zijn, door deze geniaal eenvoudige truc avontuurlijk te maken; hij hunkert als jongen naar een horloge; als jongeling met horloge naar de bijpassende vrouw; als man met horloge en vrouw naar de betere positie; en als hij deze kleine cirkel van wensen voorspoedig tot stand heeft gebracht en daarin kalm als een slinger heen en weer zwaait, schijnt zijn voorraad onvervulde dromen nochtans niets verminderd te zijn. Want wil hij daar boven uitstijgen, dan gebruikt hij een vergelijking. Omdat sneeuw hem klaarblijkelijk veel minder bevalt, vergelijkt hij die met zachtglanzende vrouwenborsten, en zodra de borsten van zijn vrouw hem beginnen te vervelen vergelijkt hij ze met zachtglanzende sneeuw; hij zou ontzettend schrikken als haar tepels op een dag hoornige duivensnavels zouden blijken te zijn of ingezette koralen, maar poëtisch windt het hem op.”

Foto: Robert Musil door August Sander.