proust – HOOCHIEKOOCHIE

STOCKHOLM ii

Stockholm, juni 2012.

Bij mijn tekst over Stockholm (of liever over een vergeten Stockholm) scheef Bernard het volgende:

“Ik las deze tekst enkele weken geleden, en ik wist niet zo goed wat er mee te doen. Denk ik daarover hetzelfde als jij? Moet men alle vorige steden vergeten om in een stad te kunnen leven? Ik denk dat je gelijk hebt. Hoe meer steden men ziet, hoe meer je merkt dat ze op elkaar lijken. Het komt er dus op neer de ‘illusie van het nieuwe’ te koesteren, een soort van zelfbedrog, opdat men van een nieuwe stad kan genieten. Ik ga hier niet het lijstje herhalen dat je zo mooi weergeeft: gebouwen, trams, bedelaars, kerken, cafés, etc. Elke stad gaat meer en meer op alle vorige lijken. Ik denk ook aan een aforisme van Nietzsche, waarin hij zegt dat de last, de ballast van de eeuwen en eeuwen te groot geworden is om nog echt gefascineerd te zijn door het ‘nieuwe’ Vandaar de nood – dat zeg ik – van zelfillusie, het vergeten van het verleden, de eindeloze reeks van steden die men gezien heeft.”

Bernard, ik weet niet of we er hetzelfde over denken. Ik weet ook niet of alle steden op elkaar gaan lijken. Natuurlijk treffen we overal dezelfde merken, trends en popmuziek aan. Maar er zijn ook altijd verschillen, de mensen zien er een beetje anders uit, hun gebaren verschillen van de ‘onze’, ze spreken andere talen. Wat mij betreft heeft het vergeten met heimwee te maken, en tegelijk met zwerven, je nergens kunnen hechten, je nergens thuisvoelen. Om die reden voel je je al gauw op veel plaatsen thuis. Je hecht je aan al die dingen die ik in mijn tekst opsomde en aan nog veel andere. Als je weer thuiskomt moet je die plaatsen vergeten, zoniet ben je de hele tijd ongelukkig, zit je met dat heimwee naar die andere plaatsen. Alleen al de namen van sommige steden kunnen je ernaar doen hunkeren (wat Proust zo mooi en juist heeft beschreven). Je moet vergeten en jezelf ervan overtuigen dat de plaats waar je woont mooi is, je moet er de positieve kanten van bekijken, de mensen zijn er zo slecht nog niet, de sociale voorzieningen, et cetera, vallen er best mee… Bij mij heeft het daarom heel veel met overleven in mijn eigen stad te maken. Als ik voortdurend opgezadeld zit met beelden van, herinneringen aan New Orleans, Arles, Cadiz, Porto, Berlijn, New York, Essaouira, noem maar op, kan ik hier niet meer leven. Vroeger was ik daar erg radicaal in: ik maakte geen foto’s als ik reisde. De illusie waar jij het over hebt heeft dus met de stad waarin ik leef te maken, en niet zozeer met de schrik dat een volgende stad die ik zal bezoeken er als een vorige uit zal zien.

Mijn korte tekst drukt – niet expliciet – nog iets anders uit: de huivering die het besef dat je al zoveel bent vergeten teweeg brengt. De vergetelheid is dus niet alleen maar een illusie om te koesteren, het is het object van wellicht mijn grootste angst, die samenhangt met een diepe angst voor de dood. Maar daar wil ik het nu liever niet over hebben.

TOTALE UITVERKOOP VAN VROUWEN

Gisteren heeft Agata mij gekocht voor 571 dollar. Ik heb Valerie en Agata gekocht voor respectievelijk 640 en 571 dollar. Moet ik er mij zorgen over maken dat ik nog steeds te koop ben? Zo, al vrouwen kopend, verlies ik mezelf in de dagen en de wereld en hoef ik niet aan mezelf toe te komen, daar waar alle raadselen sluimeren.

Ja en ik heb toch ook nog iets moois gelezen over stemmingswisselingen in Prousts ‘Sodom en Gomorra’, een passage die ik maar eens zal citeren:

“Wie heeft dit feit niet waargenomen bij vrouwen, en zelfs mannen, begiftigd met een opmerkelijk verstand, maar lijdend aan nervositeit? Als zij gelukkig, rustig, voldaan over hun omgeving zijn, worden zij bewonderd om hun onschatbare gaven; door hun mond spreekt, letterlijk, de waarheid. Een migraine, een lichte aantasting van hun eigenliefde volstaat om alles te veranderen. Het lumineuze verstand, vinnig, verkrampt en benepen, weerspiegelt alleen nog een geïrriteerd, argwanend, ijdel ik, dat het nodige doet om onaangenaam te worden gevonden.”

En nu begeef ik me weer naar de markt, om te zien wie er vandaag te koop is.

SLAM EN DE OBSCENE GRENZEN VAN PÖEZIE

P1020615

Het is vreemd en opvallend dat er altijd weer enkelingen opduiken die graag op een podium gaan staan, een beetje hoger dan de andere mensen. Dat ze, zo lijkt het, door, gedurende de tijd dat zij, de enkelingen, zich boven hen verheffen wat lagere anderen, wensen beoordeeld te worden, en wellicht zelfs gestenigd of veel liever nog gekoesterd en begeerd.
En dat degenen die ervoor kiezen om tijdelijk een lagere plaats in te nemen, op de grond of op een ongemakkelijke stoel, en met te veel kleren aan, waardoor er gezweet wordt, graag om degenen die zich verheffen lachen, ze veroordelen, erom huilen, als het moet ze stenigen als waren ze martelaren, terwijl ze in dit bepaalde geval toch alleen maar de blues zingen – en sommigen hun gedachten laten afdwalen, laten afdalen naar de vreemden in henzelf aanwezig, en dat die laatsten, die weinigen, dan schrikken van dat vacuüm in hen.
Maar de dichters verlaten op tijd de zaal waar hoger en lager wordt gespeeld en keren huiswaarts, harden zich en wachten geduldig af. Af en toe peilen ze de diepte van hun afgrond, en soms lukt het hen een spoor te vinden van de weg die ze gingen toen ze de hoge, zacht glooiende heuvels van hun kinderjaren beklommen. Geduld moet je oefenen, zei de meester, daar komt het op neer, tot je het wijsje hoort, je diepste gezang. Van dat ogenblik af, en misschien al veel eerder, laat je je niet meer van de wijs brengen door harde stemmen en ingewikkelde manifesten op grijs papier gedrukt.
Het is vreemd dat er zulke mensen bestaan, die de ‘obscene grenzen’ die Lawrence Ferlinghetti ontwaarde nog langer willen bestrijden. En dat er anderen zijn die beamen wat Marcel Proust zei: degene die lijdt onder de liefde – als hij lijdt – is degene die ze ontvangt, niet degene die liefde schenkt. Maar hij moet het wel weten, anders is hij een dwaas. Alleen dwazen lijken gelukkig te zijn.

HET INTERMITTEREND KLOPPEN VAN ONS HART

van morrison,bob dylan,cinderella s ballroom,junior murvin,jim thompson,james cain,hard-boiled,sam peckinpah,bertrand tavernier,marcel proust,onbewuste,depressie,geheugen,herinnering,hart,herinneringen,william styron,webb pierce,country

In die dagen, in de mooie stad Antwerpen woonachtig, in tijden dat ik veel en vaak uitging, niet om hele nachten tequila sunrise te drinken maar vooral om te dansen op Junior Murvin’s ‘Police and Thieves’, bijvoorbeeld in Cinderella’s Ballroom, een vochtige, rokerige kelder, die wij als ons tweede en soms als eerste thuis beschouwden, voor ons allen het hart van de wereld, las ik de dag nadien – als ik een kater had van rook en vocht en bloed en uitputting – donkere, meeslepende boeken van Raymond Chandler, Dashiel Hammett, Ross McDonald en James Cain. Vooral James Cain. The Postman Always Rings Twice. En oh ja, ik mag Jim Thompson niet vergeten, The Killer Inside Me, inspiratiebron voor Bob Dylan, Sam Peckinpah, Green On Red en Bertrand Tavernier, onder meer. Nu hoor ik Webb Pierce op de achtergrond, die soms voorgrond wordt, There Stands The Glass, Van Morrison heeft dat onlangs gecoverd op zijn country-lp, en denk ik en vraag ik me af waarom ik me overgeef aan de boeken van Marcel Proust om te genezen van iets donkers, iets wat depressie wordt genoemd; maar eigenlijk is het een ervaring die helemaal niet beantwoordt aan dat versleten woord. William Styron is op zoek geweest naar een beter woord en kwam alleen maar bij het verouderde begrip melancholie, een mooie benaming – maar ze dekt de lading niet. Klinische depressie, zeggen de mensen nu, om aan te geven dat het ernst is. Maar wat is een klinische depressie? Ik weet het niet. Ik probeer te overleven, zoals in die boeken van de hard-boiled misdaadschrijvers. Vaak worden ze in mekaar geklopt of anderszins bijna het hoekje om geholpen. Zo is het ook een beetje met een depressie. Je zoekt het gevaar en de dood op omdat je er bang voor bent. Je wilt ontsnappen maar je wilt de smeerlap gelijkertijd recht in de ogen kijken. Ik wil niet dood, zeg je, ik wil waardig ouder worden. En dan lach je grimmig, vanwege die oude vergeten politieke partij. Toen waren die dingen nog zo onschuldig. Nu zitten we met massa’s contra-revolutionairen, NVA, Vlaams Belang (de eerste keer dat ik dit woord hier gebruik), FDF, mensen in groepen met elkaar verbonden om al het moeilijk bereikte weer op te blazen. Waar komen al die hatelijke haatdragende mensen vandaan? Walen, Vlamingen, immigranten die elkaar een mes in de rug willen steken. Waarom? Ze gaan voortdurend bij elkaar op vakantie en verklaren elkaar de liefde en willen vervolgens alles opblazen, de hele razzamatazz.

Waarom evenwel zoek ik mijn heil bij de moeilijke Marcel Proust, een intellectueel, een Jood en een homoseksueel? Ik weet het niet. Maar misschien is het antwoord eenvoudig. Als ik Marcel Proust niet meer kan lezen, de ongeveer moeilijkste literator – ik heb het niet over wetenschappers – maar ook de beste schrijver uit de twintigste eeuw, ben ik het niet waard om veel – en waardig – ouder te worden. Vandaag las ik in ‘Sodom en Gomorra’ (in een uitstekende vertaling van Thérèse Cornips) enkele zinnen, voldoende voor een dag, een week:

“Op welk tijdstip wij ook onze ziel in haar geheel zouden bezien, zij heeft als zodanig maar een vrijwel fictieve betekenis, ondanks de omvangrijke balans van haar schatten, want nu eens is daarvan het ene, dan weer het andere niet beschikbaar, of het overigens effectieve schatten geldt dan wel die van de verbeelding, en wat mij aangaat bijvoorbeeld, evenzeer als de oude naam Guermantes, de – zoveel zwaarder wegende – rijkdom van de werkelijke herinnering aan mijn grootmoeder. Want stoornissen staan in verband met het intermitterend kloppen van ons hart. Het is vermoedelijk het bestaan van ons lichaam, vergelijkbaar voor ons gevoel met een aarden vat waarin onze spiritualiteit zou zijn gevangen, dat ons ertoe brengt te veronderstellen dat al ons innerlijk goed, onze voorbije vreugden, al onze smarten, voordurend in ons bezit zijn. Misschien is het even onjuist om te denken dat ze ontsnappen of terugkomen. In elk geval, als ze al in ons blijven, dan voor het grootste deel van de tijd in een onbekend domein waar ze ons volstrekt niet van dienst zijn, en waar zelfs de allergewoonste woorden worden verdrongen door andersoortige herinneringen, die hun gelijktijdigheid in ons bewustzijn geheel uitsluiten.” (Marcel Proust, Sodom en Gomorra, 162-63, Pleiade II, 756-757).

WANDELEND OVER PÈRE LACHAISE

Yves_Montand

Het graf van Jim Morrison komt niet in beeld, alleen pijltjes en het woord Jim. Break on through to the other side, yeah. We chased our pleasures there.

Het graf van Amedeo Modigliani. ‘Schilder en Jood’, zo stelde hij zichzelf voor. “In Nice verkocht Modigliani enige werken aan rijke toeristen, maar slechts voor enkele francs per stuk. Het geld dat hij had, verdween overigens toch gauw richting drugs en alcohol.” Op 35-jarige leeftijd stierf de kunstenaar (24 janurari 1920), zijn vriendin Jeanne Hébuterne pleegde twee dagen later zelfmoord. Zij “werd begraven in het Cimetière de Bagneux, bij Parijs. Pas in 1930 mocht zij van haar verbitterde familie rusten naast Modigliani en werd zij herbegraven.” Modigliani schilderde radieuze vrouwenportretten; zachte gebogen lijnen van hun hoofd, ogen en lichaam; warme, sensuele kleuren.

Stephane Heuet legt, met een teder gebaar bloemen op het eenvoudige zwart marmeren graf van Marcel Proust. Heuet, een vriendelijke, bescheiden man, “werkte zeven jaar als marinier, voordat hij besloot zijn loopbaan een artistieke draai te geven. Gefascineerd door het werk van Marcel Proust besloot hij diens werk in stripformaat uit te brengen.” In 1998 verscheen ‘A la Recherche du Temps Perdu’. Ik weet nu eindelijk hoe een ‘madeleine’ eruitziet. Ik dacht dat het van die langwerpige cakejes waren, maar ze hebben eigenlijk een schelpvorm.

De graven van Yves Montand en Simone Signoret. Montand zingt ‘Le temps des cérises’, a capella. Twee blinden lopen over straat, hun witte stokken als voelsprieten de straatstenen aftastend. Wat later zitten ze in het gezelschap van een blinde vrouw in een woonkamer te kijken naar ‘Diabolique’ met Simone Signoret en Vera Clouzot. Wat zien de drie blinden? Ze zien wat ze horen. Ze geven commentaar. Vertellen elkaar wat ze zien. Lachen met tragische gebeurtenissen. Maar het is lachen tegen beter weten in. “Met het klimmen der jaren tartte Signoret de conventies door haar uiterlijk te verwaarlozen. Ze bleef stevig whisky drinken, afslanken interesseerde haar niet, haar fotogenieke gezicht zwol op.” Yves Montand had een korte, heftige relatie met Marilyn Monroe. “Haar psychische problemen, deels geërfd van haar moeder, verergerden door haar chronische medicijngebruik.” Toch ligt Marilyn Monroe niet op Père Lachaise begraven. Of misschien toch wel, in het hart van Yves Montand. In het hart van vele vereerders. Vergeet toch ook maar niet ‘La chair de l’orchidée’ van Patrice Chéreau. Waanzin ligt altijd op de loer. “Je est un autre.” Bijna een reclameslogan. “Tant pis pour le bois qui se trouve violon.” Maar nee, niet afgedwaald, Rimbaud bevindt zich elders.

Een jonge Japanse studeert piano in Parijs. Ze speelt Chopin. Lange stilte voor ze het stuk aanvat, als om de ziel van Fryderyk Franciszek op te roepen. Lang geleden stonden wij voor het graf van Chopin. Mijn geliefde kreeg een hoestbui. Ik hoopte oprecht dat het geen tbc was. Nee, de liefde is sterker dan de dood.

Maria Callas, zang geworden liefde, heftig klinkende schoonheid, vuur opgerakeld uit de ziel. Zag je haar ogen een andere wereld ingaan als ze die aria uit Tosca zong, was het Vissi d’arte? Ik ben niet zo goed in opera. Mijn leven speelt zich in de cinema af. En woorden geven mijn maat aan, zonder dirigeerstokje. Woorden, woorden, woorden… “Es gibt ein Glück, allein, wir kennen’s nicht; / Wir kennen’s wohl und wissen’s nicht zu schätzen.”

Georges Méliès heeft samen met de gebroeders Lumière de cinema uitgevonden en hele stukken van dit zelf, dat zichzelf niet kan definiëren, tenzij verwijzend naar hoofdstukken en shots en flarden dialogen. Je zag de geest van Méliès voortleven in een van zijn geestige trucages. Ik denk nu onwillekeurig aan ‘La chambre verte’ van Truffaut. Ook veel te jong gestorven, die beminnelijke man, die van de vrouwen hield. Zijn graf bevindt zich, zoals dat van Rimbaud en zoals het ware leven, elders.

De gids Bertrand heeft leren lezen van de opschriften op de zerken van Père Lachaise. Hij toont ons het graf van de dichteres Lisa Mercoeur, gestorven op 24-jarige leeftijd. Haar moeder heeft het grafmonument laten ‘versieren’ met gedichten van de dochter. Zelfs in steen gebeitelde woorden wist de tijd genadeloos uit. Tijd, de genadeloze rode lijn die door onze levens loopt. “Time is an ocean but it ends on the shore.”

Lang is het geleden dat wij over Père Lachaise wandelden. Zonder plannetje zochten we het kennelijk monumentale graf van Victor Hugo, maar zonder resultaat. Als kind was ‘De ellendigen’ een van mijn favoriete boeken. Ik heb er nooit een verfilming of televisieserie van willen zien: op de middelbare school werd mijn liefde voor Victor Hugo kapot gemaakt. Toch denk ik nu soms nog dat ik een personage uit ‘Les misérables’ ben.’We zochten dat graf omdat het vermeld wordt in een hoestekst van Bob Dylan, zo dacht ik. Planet Waves, het lijkt bijna de titel voor een dichtbundel van Allen Ginsberg. Alles is verweven. Holy, holy! Maar het geheugen bedriegt: Dylan verwees naar het huis van Hugo. Maar huis of graf, is er veel verschil? Overal zwierven er rode katten tussen de graven. Ik vatte het plan op om een roman te schrijven over het leven van deze merkwaardige dieren. Ze zouden de zielen van een aantal Père Lachaise-bewoners gaan incarneren in de woorden die ik nog altijd moet schrijven. Ik geef het geheim hier prijs en daar laat ik het bij. Er zijn nog veel meer doden, maar die laat ik aan anderen over.

Deze impressies zijn gebaseerd op de documentaire ‘Forever’ van Heddy Honigmann.

Foto: Jac. de Nijs, Yves Montand in Nederland