kroniek – HOOCHIEKOOCHIE

WAAR WAREN WE GEBLEVEN?

Waar waren we gebleven? Het was een ochtend in het begin van juli in het jaar 1979. Ik deed de deur open van onze woning in de Dolfijnstraat, gelegen in de Antwerpse wijk die nog steeds Zurenborg heet. Ik dacht dat ik op dat ogenblik akelige witte vogels uit een van die fantastische verhalen van Edgar Allan Poe hoorde schreeuwen, hun vleugels wel een meter breed, maar bij nader inzien bleek het geluid op te stijgen uit onze schimmelige kolenkelder, voor mij grotendeels onbekend terrein, al wist ik wel dat er geen kolen te vinden waren. In een donkere hoek trof ik vier kleine kittens aan.
We stonden toen op het punt om al liftend naar de Provence af te reizen. Onze rugzakken en ons kleine zilverkleurige tentje, als de uitrusting van stuntelige ruimtereizigers, stonden klaar voor de reis.

Terwijl ik aan het nadenken was over hoe ik verder zou gaan met mijn verhaal, of ik ook van die reis verslag zou uitbrengen, terwijl die toch helemaal niets te maken heeft met het nachtleven in Antwerpen, of dat ik meteen zou doorgaan met de geschiedenis van Gabriella, en ik mocht die kleine poesjes niet uit het oog verliezen, toen greep de realiteit in. Al was mijn kroniek toch ook de realiteit, of liever: ooit was dat alles realiteit geweest.

Want op 13 januari werd Agnes – in mijn verhaal noem ik haar Senga, de naam die zij destijds zelf zo graag gebruikte – wakker met pijn in de borst en ademnood. We dachten meteen aan covid-19 en waren danig in paniek. Omdat ik chronisch ziek ben vreesde ik ook voor mijn eigen lot. We konden ofwel naar de spoed gaan hier in het nabijgelegen ziekenhuis, of de ambulance bellen, die haar dan naar datzelfde ziekenhuis zou voeren, of we konden eerst onze huisarts raadplegen. Omdat bij covid-19 enkele uren meer of minder niet veel verschil maken, dachten we, besloten we om eerst naar de huisarts te gaan. Ook al omdat het kleine ziekenhuis hier in de buurt geen van ons beiden erg bevalt. Bovendien is het Franstalig, wat voor Agnes niet zo’n groot probleem is: zij is tweetalig. Maar toch verkiezen we het UZ in Jette, weliswaar hier ver vandaan. De huisarts sloot covid-19 uit, het was iets nog veel ernstigers, ze had dringende verzorging nodig. Ze had longoedeem, te weinig zuurstof, een veel te snelle hartslag. Ze moest meteen naar het UZ Brussel. Daar werd inderdaad longoedeem vastgesteld en hartfalen. Een dag later bleek het om een beschadiging van de mitralisklep te gaan, een van de drie hartkleppen. De nagenoeg definitieve uitspraak kwam er op 20 januari. Agnes’ hartfalen is van zo’n ernstige aard dat een openhartoperatie nodig is, of, in het allerbeste geval, een operatie via een kleinere opening (Minimaal Invasieve Mitraalklep Chirurgie, heet zoiets in medische termen). Het voordeel van de tweede ingreep is een kleinere holte in de borstkas. Welke ingreep het wordt vernemen we op 27 januari. Nog twee dagen.

Vorige donderdag is Agnes naar huis mogen komen. Onze levens hebben op 13 januari een wending genomen die ik zelfs niet in de ergste nachtmerries heb kunnen voorvoelen. Maar een nachtmerrie houdt opeens op, het echte leven gaat door. Een leven dat doorgaat, dat betekent niet alleen tragiek maar ook mogelijkheden. Een zee van mogelijkheden, om met Patti Smith te spreken, de eeuwige optimist. Agnes heeft de moed en de kracht om in elk opzicht beter te worden. Ze wordt beter.

Intussen blijft het wachten op het lot van de poesjes en hoe het met Gabriella verdergaat. Maar dat is allemaal al gebeurd en nu is nu. Ooit neem ik de draad weer op. Liever vroeger dan later.

OP ZOEK NAAR EEN VLAG DIE DE LADING DEKT

dagboek,journal,journaal,dagboeknotitie,kroniek,relaas,schrijfsel,aantekening,kenneth patchen,albion moonlight,henry miller,leuven,vriendschap,vriend,vriendin,boeken,sylvia plath,goncourt,george orwell,café,licht,pijn,verdriet,boosheid,gezelligheid,tekens,tekeningen,betekenis,begin,cultuur

Is het omdat ik herbegonnen ben met een soort van dagboeknotities dat ik gisteren drie dagboeken heb gekocht? Ik was in Leuven om er met een goede vriend enkele aangename uren door te brengen, pratend over de films die we onlangs hebben gezien, boeken die we hebben gelezen, en bijwijlen ook, als het niet anders kon, over politiek. Als ik in Leuven ben ga ik meestal even bij De Slegte binnen en soms ook bij Fnac. In Brussel is er al een tijd geen De Slegte meer, en de afdeling Nederlandstalige literatuur in de Fnac in de hoofdstad wordt elke dag wat kleiner. En zo kwam het dat mijn oog viel op de dagboeken van Sylvia Plath, Edmond en Jules de Goncourt en George Orwell.
De aankoop houdt met mijn eigen dagboeknotities geen verband. Mocht ik science-fiction schrijven of, om in mijn levensonderhoud te voorzien, Vlaamse pornofilmkens maken, zou ik deze werken ook aangeschaft hebben.
Overigens mag het wel duidelijk zijn dat mijn schrijfsels geen ‘echte’ dagboeknotities zijn. Indien dat wel het geval was zou ik ongetwijfeld schrijven over mijn vriend J. (met wie ik gisteren in Leuven een afspraak had), over hoe hij eruitziet, wat hij me vertelt, zijn fysieke conditie, de kleur van zijn jas, en zo meer; en ook zou ik het hebben over S. (bij wie we zondagmiddag op visite waren) en haar man en haar twee kinderen en de taartjes en de koffie en de kleur van de pas geverfde muren en de buren en zo meer. Wat ik duidelijk niet doe. Dus dit is geen dagboek. Maar wat is het dan wel?

Vorige nacht zat ik met R. en G. in een ouderwets café, zo een waar alle mogelijke soorten mensen iets komen drinken, een beetje zoals de Cirio maar beter verlicht en met minder pluche. We zaten aan het raam in het felle zonlicht. Al gauw zag ik dat R. ontevreden was over iets. Had ik iets verkeerds gezegd, was er iets mis met de kleur van mijn hemd? Ondanks het zonlicht was haar aangezicht in schaduw gehuld. Haar ogen, waar ik de glinstering en zachtheid in zocht die ik er altijd in zie, hadden iets hards gekregen, iets vijandigs. Weinig doet meer pijn dan de boosaardige blik van iemand die je als je beste vriendin beschouwt. Ze was echter nog niet bereid om te zeggen wat haar zo stoorde. Wel ging ze wat verder weg van me zitten, alsof ze al niet meer bij ons gezelschap hoorde, alsof ze zich al voor ons schaamde. ‘Kun jij nu nooit eens een plek kiezen die een beetje van deze tijd is, een beetje modern”, riep ze uit. “Want jij met je gezelligheid altijd!”.

Hoewel ik soms wat droomrafels onder woorden probeer te brengen is dit toch ook geen nachtboek. Ik heb al eens geschreven dat hoochiekoochie een ‘kroniek’ is, maar dat was bluf. Ik vond dat het woord goed klonk en de verwijzing naar Bob Dylans ‘Chronicles Volume One’ streelde mijn ego. Voor een deel dekken ‘kroniek’ en ‘relaas’ wel de lading. In het Engels heb je naast ‘diary’ ook nog ‘journal’. Misschien komen deze geschriften meer in de buurt van zo’n ‘journal’? Ik denk dan onder meer aan het waarschijnlijk al wat vergeten kleinood ‘The Journal Of Albion Moonlight’ van Kenneth Patchen. Over ‘Albion Moonlight’, het alter ego van Patchen, schreef Henry Miller dat hij “de meest naakte man [is] die ik ooit in de literatuur ben tegengekomen.” Kenneth Patchen brengt waarheidsgetrouw, onbevreesd verslag uit van het leven van zijn hoofdpersonage. Zo wil ik eigenlijk ook over mijn hoofdpersonage schrijven, het personage dat ik tegelijk zelf ben en niet ben. Ja, ‘Het dagboek van Albion Moonlight’ (titel van de vertaling door John Vandenbergh’) is een goed voorbeeld. Maar het woord ‘journaal’ is onbruikbaar. Weet je wat, ik zal het bij ‘aantekeningen’ houden. Daar kan ik alle kanten mee uit, zelfs die van de tekens en de tekeningen. Is onze cultuur niet begonnen met tekeningen?

[Als titel had ik eerst ‘Op zoek naar een vlaag die de landing denkt’, maar dat was wat vergezocht. Dat was weer ander proza.]

albion moonlight.jpg

VERKLARINGEN VAN DE IDIOOT VAN DE FAMILIE

writing

Verklaringen van de idioot van de familie bij zijn warrige beginselverklaringen. Ten behoeve van mannen met een grote intelligentie en nog veel andere merkwaardige eigenschappen. Zowat tien jaar geleden schreef in een vlaag van zelfgekozen zinsverbijstering de idioot van de familie deze beginselverklaring:

“Kroniek over het alledaagse. Passies en angsten verwoord. Bespiegelingen / mijmeringen over onbewuste mythologieën, primitieve en rationele kunst, literatuur, film, muziek, media, populaire cultuur. Verwensingen, afkeer en walging. Uitverkoren onbenulligheden en onbenullige bekoringen. Herinneringen aan een ondergronds bestaan. Proza opgebouwd uit zinloze categorieën en ongerijmde opsommingen. Litanieën. Obsessies, neuroses, doodsbrieven, levenstekens, schaterlachen. Valse melodieën en laagbijdegrondse refreinen. Rafelige droombeelden en twijfelachtige verlangens. Verminking van de zintuigen. Gelach en verdriet. Sporen van onvoorwaardelijke liefde.”

clothesline saga

Vandaag verklaart de idioot van de familie zich nader.

Kroniek over het alledaagse: Het alledaagse is wat mij overkomt en wat ik in de wereld waarneem en onderga.

Passies en angsten verwoord: In zowat elke tekst van mijn hand is de angst op zijn minst onderhuids aanwezig. Zonder passie ontstaat niets. Passie is lijden en verlangen in één. Angst is een woord dat vier medeklinkers tegenover één klinker telt.

Bespiegelingen / mijmeringen over onbewuste mythologieën, primitieve en rationele kunst, literatuur, film, muziek, media, populaire cultuur: Hiermee som ik de belangrijkste grote thema’s op. Er is een aanvulling nodig: bewuste mythologieën.

Verwensingen, afkeer en walging: Dit aspect betreft niet alleen leger, geweld, big business, ranzige politiek en de totalitaire staat maar ook slechte mensen. En wie kent niet het fenomeen van de afkeer van zichzelf, van de zelfhaat? Het eerste woord in deze opsomming is een verwijzing naar een uitzonderlijke Belgische dichter.

Uitverkoren onbenulligheden en onbenullige bekoringen: Wat je bewondert moet je enigszins relativeren, wat je op een voetstuk plaatst moet je soms in een minder vleiend licht willen zien. Niets is geheel onbenullig, niets volmaakt bekoorlijk. Wie je bent en wat je doet en wat je maakt als onbenullig beschouwen is goed voor het ego. Denk aan Brian Wilsons ‘I’m a cork on the ocean’.

Herinneringen aan een ondergronds bestaan: Dit betreft een groot deel van de autobiografische stukken, voornamelijk herinneringen. Dat ondergronds bestaan was werkelijk en is nog steeds aanwezig.

Proza opgebouwd uit zinloze categorieën en ongerijmde opsommingen: De opsomming is een prachtig stijlmiddel. In het begin is er chaos. Opsommingen en lijsten scheppen daar orde in. Zie Umberto Eco, ‘De Betovering Van Lijsten’.

Litanieën: Dit sluit aan bij het vorige. Litanieën zijn gebeden, aanroepingen, waarin de herhaling een belangrijke rol speelt.

Obsessies, neuroses, doodsbrieven, levenstekens, schaterlachen: Dit betreft voornamelijk rouwbetuigingen, elegieën, wanhopige momenten, maar ook de noodzaak om te lachen met sterfelijkheid, ziekte en dood. Wat is een leven zonder neuroses, zonder obsessies, zonder het negatieve?

Valse melodieën en laag-bij-de-grondse refreinen: Dit is een verdediging van wat de lage cultuur of de populaire cultuur wordt genoemd. De toe-eigening van het verwijt, van de neerbuigende houding tegenover het andere. Freaks gingen zich freaks noemen nadat het klootjesvolk hen jaren zo had betiteld. Geuzenuitdrukking.

Rafelige droombeelden en twijfelachtige verlangens: Dit betreft de psychoanalytische aspecten van mijn werk.

Verminking van de zintuigen: Hiermee verwijs ik uiteraard naar een van mijn leermeesters, Arthur Rimbaud. Sluit aan bij de herinneringen aan een ondergronds bestaan.

Gelach en verdriet: Wat erg dat er mensen zijn die niet kunnen lachen, wat erg dat er mensen zijn die niet kunnen huilen.

Sporen van onvoorwaardelijke liefde: Moet je niet op z’n minst proberen om onvoorwaardelijk van iemand te houden?

Of deze verklaringen ook werkelijk verheldering en verlichting brengen bij mannen die zich beschouwen als vertegenwoordigers van de redelijkheid, een redelijkheid die voor altijd schijnt vast te zitten in de vette Vlaamse klei? Dat is een vraag die de idioot van de familie niet wenst te beantwoorden, net zomin als hij een worp met de dobbelsteen waagt om het toeval uit te schakelen.

memories and dust in paris

HET BOEK ASTRID

neerharen5 001

Boeken zou je kunnen schrijven over Astrid. Maar wat ik schrijf zijn kronieken. Of is één enkele, doorlopende kroniek, een dag-tot-dag relaas met onderbrekingen. Die onderbrekingen drukken de dagen, weken uit waarin er niets gebeurt of waarin wat gebeurt niet tot opflakkeringen of ‘oplevingen‘* van het bewustzijn leidt.

Deze kroniek heeft in 2005 de vorm aangenomen van een blog. Tot dan was de kroniek bijna altijd privé geweest, nu werd hij openbaar. Tot dan kon ik schrijven wat ik wilde over wie of wat ik wilde. Rekening houden met wat of wie dan ook was niet nodig. Dat was een mooie compensatie voor het dagelijks leven waarin ik voortdurend met alles en iedereen rekening houd, wat mij jarenlang tot passiviteit, die soms extreem was, heeft gedwongen. In mijn schrijven was ik in zekere zin vrij: ik was nergens verantwoordelijk voor. Ik kon van reële of verzonnen personages tot in de kleinste details hun slechtheid beschrijven, maar net zo goed kon ik hun vaak onbestaande schoonheid en heiligheid bezingen. Dat laatste deed ik doorgaans in wat ik ‘gedichten’ noemde. Voor de wereld buiten mij maakte het geen verschil. Tot 2005 kon ik beslissen of ik mijn kroniek – of delen ervan – al dan niet openbaar zou maken. Of uitgevers konden dat doen, in het geval ik me tot hen richtte, wat zelden gebeurde. Dat laatste waarschijnlijk omdat ik vooraf wist dat ze mij de vrijheid die ik in het schrijven bezat, als het enigszins wilde lukken, zouden afnemen door het in een leesbare vorm te gieten, of mij daar toe te dwingen.

Sinds 2005 is de kroniek een blog. Hoewel ‘blog’ een lelijk woord is ben ik sindsdien gedwongen al wat ik schrijf daar naar te richten. Het gaat om een kracht, een verlangen, waar ik geen vat op heb, om een soort van zinsverbijstering. Soms verlang ik in extreme mate naar die uitingen, naar die in zekere zin toch erg banale vorm van openbaar maken: er bestaan miljoenen blogs. Maar gaandeweg heeft de vrijheid van het schrijven, van de kroniek mij bang gemaakt. Deze openbaarheid legt mij evenzeer aan banden. Een blog is net zo goed een keurslijf als een boek uitgegeven bij een gerespecteerde of verwenste uitgever. De vorm moet niet noodzakelijk leesbaar zijn, hoewel je toch altijd, en steeds meer, gelezen wilt worden. Omdat een blog openbaar is moet je vooral rekening houden met de inhoud, met de beschrijving van je personages, met wat je het ‘reële’ zou kunnen noemen – hoewel filosofen beweren dat je het ‘reële’ het zwijgen oplegt zodra je het in een relaas onderbrengt. Het is onmogelijk om in de openbaarheid om het even wat te doen. Dat geldt ook voor het schrijven. Ik heb het niet eens over de banaliteit van het legale, maar over de ernst van de morele verantwoordelijkheid.

Zoveel woorden heb ik nodig om te zeggen dat ik er aangaande Astrid, mijn overleden ex-schoonzus, grotendeels het zwijgen moet toe doen. Een bloemrijke elegie zal nog wel worden toegestaan (zou ik mezelf toestaan). Wat ik vanuit de vrijheid die ik me nog enigszins kan voorstellen zeer betreur. Zoals ik betreur dat ik in de openbaarheid niet over mezelf kan schrijven, over mijn** vrouwen, over de vrouwen naar wie ik verlangde en verlang, over mijn vrienden, over mijn ouders, over de hele mikmak die het echte leven wordt genoemd. Het enige wat ik kan doen is van Astrid en van alle anderen een andere maken. Haar een masker opzetten, een ander lichaam geven en een andere naam. Dat zou ik kunnen doen. Zoals, bijvoorbeeld, Boris Vian deed, toen hij zich Vernon Sullivan noemde. Een van zijn onder dat pseudoniem uitgebrachte boeken draagt de titel: ‘J’irai cracher sur vos tombes’. Maar ben ik dan nog een kroniekschrijver? Is mijn tekst dan nog een relaas en ben ik dan nog een heel klein beetje vrij?

astrid,dood,herinneringen,kroniek,blog,schrijven,vrijheid,openbaarheid,leugen,waarheid,verzinsel,uitgeven,zwijgen,stilte,maskerade,2005,relaas,verlangen,vorm,inhoud,dwang,zinsverbijstering,leesbaarheid,personages,fictie,moraal,zedelijkheid,verantwoordelijkheid,ethiek,elegie,boris vian,boeken,kroniekschrijver

*Martha Nussbaum noemt het ‘upheavals’.
**Het bezittelijk voornaamwoord drukt hier uiteraard geen bezit uit.

Foto’s:

Boven: Astrid schiet Jean-Pierre in de rug.
Onder: Mijn broer en ik.

ALS EEN BLOEDERIGE RIVIER

bed2

Als dit dan toch een kroniek is, zal ik daar maar wat aan doen. De voorbije weken zijn echter in een koortsachtige, meer negatieve dan positieve roes aan me voorbijgegaan, als een vervuilde, bloederige rivier, een rivier uit een boek van Boris Vian, een schrijver waar ik al jaren niets meer van heb gelezen, terwijl hij dat toch zeker wel verdient. Ik herinner me desondanks zijn bloederige rivier, waar ik mijn voeten in waste in 1973, tijdens een andere koortsachtige periode, waarbij ik zes weken in bed moest blijven, alleen om me wat te wassen en zo mocht ik er even uit.

Net zoals in die lelijk-mooie ziekteperiode heb ik ook nu gelezen, zij het veel minder dan destijds. Niet alleen minder, maar ook minder intens. Als je jong bent lees je geen zinnen maar dring je telkens als je de eerste pagina van een ‘nieuw’ boek begint te lezen een andere wereld binnen, raak je in betovering, leef je een leven dat niet het jouwe is, maar tegelijk ook wel. Wat mij betreft kan ik meteen drie boeken uit mijn kinderjaren noemen waarin ik zulke andere levens heb geleefd: ‘De graaf van Monte Cristo’ van Alexandre Dumas, ‘Het rood en het zwart’ van Stendhal en ‘De ellendigen’ van Victor Hugo. Maar er zijn er veel meer.

De voorbije weken las ik ‘De twintigste eeuw’, van Alain Badiou, een bijzonder heldere en eigenzinnige terugblik op de filosofie en politiek van de 20ste eeuw, ‘Angst voor de Barbaren’ van Tzvetan Todorov, een realistische kijk op Europa sinds de Verlichting, en hoe sommige ideeën (zoals die van Rousseau en Montesquieu) nog steeds bruikbaar zijn. Zijn onderscheid tussen cultuur en beschaving is erg nuttig in deze verwarde tijden, waarin jan en alleman zich voor een islamkenner uitroept. Het boek gaat over angst voor de Barbaren. Maar het is duidelijk dat we allemaal potentiële Barbaren zijn. Elke vorm van etnocentrisme vertoont barbaarse trekken. Lees echter zelf het boek, je overwint meteen je angst voor de Barbaren en verzoent je tegelijk met je ‘eigen’ cultuur. Bij mij ging die verzoening gepaard met het luidkeels meezingen van liedjes van Heintje en Corry & De Rekels, hiertoe – vanop een schijnbaar onoverbrugbare afstand – aangespoord door mijn jonge vriendin D.

Vrolijk werd ik ook van ‘romans’ (of zijn het sprookjes?) van Italo Calvino, boeken die al een eeuwigheid op mijn verlanglijst stonden. Ik genoot van elke zin in ‘De onzichtbare steden’ en ‘De gespleten burggraaf’. Hoewel ik al essayistisch werk van Calvino had gelezen was dit het begin van een mooie vriendschap.

Er waren nog andere boeken, vooral met poëzie gevuld (met name Federico Garcia Lorca). Maar lezen is niet alles. Ik zag ook films, op DVD, de grote troost voor eenzame mensen. Je duwt op een knop en je kamer wordt gevuld met de meest innemende, groteske, seksueel aantrekkelijke, gevaarlijke en gruwelijke personages. Zowel om artistieke als financiële redenen grijp ik graag terug naar films uit het verleden. Ik bekeek films van Buñuel, ‘Belle de jour’, ‘Cet obscur objet du désir’ en ‘Le charme discret de la bourgeoisie’. Alleen de titels al! Ik vond niets oubolligs aan deze werken, integendeel, de hedendaagse Hollywoodfilms lijken mij honderd jaar ouder, en niet door geniale regisseurs maar door apen te zijn gemaakt.

Door mijn ‘huisarrest’ moest ik heel wat missen: concerten (onder meer Sonic Youth), theater, ontmoetingen met vrienden, etentjes en mijn werk. In die korte periode waarover ik het hier heb traden vrienden van me in het huwelijk, kregen ze kinderen, kwam er bij een goede vriendin een sterfgeval voor. Op facebook werden debatten gevoerd over het hoofddoekenverbod (waar ik tegen ben), over verliefdheid en liefde (voor), er werd met enthousiasme over boeken en muziek gepraat; meestal probeerden wij elkaar voor bepaalde muziekvormen of voor afzonderlijke songs te winnen door het tonen van clips die we op YouTube zochten. YouTube is heerlijk: het is een soort van collectief visueel geheugen, waar niet aan uitsluiting wordt gedaan. Je treft er alle culturen aan, en uitingen van zowel ‘hoge’ als ‘lage’ cultuur, een onderscheid dat ik overigens in de jaren zestig voor mezelf al heb afgeschaft. Op YouTube vond ik de intense virtuositeit van Bukka White, Son House en Rainer Ptacek terug, de innemende nonsens van Leapy Lee, Hurricane Smith en Dave Dee, Dozy, Beaky, Mick en Tich, de erotische melancholie van Hope Sandoval, de exotische smart van Geeta Dutt, de haast religieuze verhevenheid van Bill Viola. Wat heeft een mens nog meer nodig? Ja, ik weet het, medicijnen.

De mooiste muziek die ik de voorbije dagen heb gehoord kwam van Bach, the Beatles, Richard Hawley (‘Truelove’s Gutter’), the Soulsavers, Richmond Fontaine, Howlin’ Wolf, Billie Holiday en Hope Sandoval & the Warm Inventions. Wat is haar ‘Through The Devil Softly’ toch weer een sublieme verzameling liederen geworden… Haar stem is een zalf die elke wonde geneest – en elk liefdesverdriet lost op in wolkjes warme smart.

Foto: Martin Pulaski.