Categorie: Proza

Het is een mooie lentedag. Je zou kunnen gaan denken dat alles is zoals het hoort te zijn. Je hebt niet echts iets te melden, maar je voelt dat er iets smeult. Je bent niet echt tevreden en zeker ben je niet gelukkig. In cafés zoek je vreemden op om hen niets te melden en ook hier op deze vreemde plaats heb je niets te melden, tenzij misschien via een omweg, met de betekenisvolle woorden van anderen.

Bij Freud lees ik: “Ik herinnerde mij indertijd in de kliniek van Charcot te hebben gezien en gehoord dat bij personen met hysterisch mutisme het schrijven plaatsvervangend optrad voor het spreken. Zij schreven vlotter, sneller en beter dan anderen en dan voordien. Hetzelfde was bij Dora het geval geweest. Tijdens de eerste dagen van haar afonie was haar ‘het schrijven altijd bijzonder gemakkelijk afgegaan’. Deze eigenaardigheid vereist als uitdrukking van een fysiologische substituutfunctie, die door de behoefte wordt gecreëerd, eigenlijk geen psychologische verklaring; het was evenwel opmerkelijk dat een dergelijke verklaring toch gemakkelijk kon worden gevonden. (…) Het was dus mogelijk Dora’s afonie op de volgende wijze symbolisch te duiden: wanneer de man van wie zij hield afwezig was, zag zij van het spreken af; het had zijn waarde verloren omdat zij niet met hem kon spreken. Daarentegen kreeg het schrijven betekenis als het enige middel om met de afwezige in contact te komen.” Uit: “Ziektegeschiedenissen 2, Fragment van een analyse van een geval van hysterie.” (pagina 61 ev.)

Freud heeft het wat verder over de bedoeling van het ziek worden. Bijvoorbeeld een kind dat ziek wordt om de liefde van zijn ouders te krijgen, een vrouw omdat haar man te weinig naar haar omkijkt en geen geld aan haar wil uitgeven. Het klinkt eigenlijk toch allemaal geloofwaardig.

Bij Patricia De Martelaere, over de narcistische objectkeuze, de objectkeuze op grond van affiniteit met het ik. Voor Freud is het van doorslaggevend belang “omdat het, gezien de genetische prioriteit van het narcisme onvermijdelijk meespeelt in elke (ook niet narcistische, in enge zin) objectkeuze. Bovendien is ook het voor het psychisch welbevinden van de mens zo belangrijke zelfgevoel wezenlijk afhankelijk van de narcistische libido. En Freud merkte het al op: de libidobezetting van een object (het beminnen, om het wat mooier te zeggen) verhoogt het zelfgevoel niet, integendeel, de afhankelijkheid van het liefdesobject werkt bepaald vernederend voor het ik; uit een buitengewoon grote libidinale objectbezetting volgt een even buitengewone ikverarming. Wat betekent dit? Het betekent dat het ik – het narcistische ik dat we allemaal zijn – eigenlijk liever niet zou beminnen, nooit, omdat het dan in zijn zelfgenoegzaamheid wordt bedreigd en een stuk van zichzelf verliest. Maar blijkbaar is er geen ontkomen aan: we hebben objecten nodig, we moeten beminnen, ondanks onszelf. De enige mogelijkheid om althans een relatieve toestand van zelfgenoegzaamheid te herstellen (…) bestaat erin ons zo snel mogelijk door het beminde object terug te doen beminnen, en liefst in dezelfde mate als we zelf beminnen, zodat we precies evenveel van het object terugkrijgen als we erin verliezen (…). Bemind worden, wat een geruststellende zaligheid – zonder de kwellingen en onzekerheden van het beminnen erbij.” (Een verlangen naar ontroostbaarheid, pag. 86-87. )”De melancholicus is deze desperate verliefde, de minnaar die maar één keer wil beminnen en die dus, zelfs in het fortuinlijke, maar hoogst onwaarschijnlijke geval van een exclusieve wederliefde, wel compleet verlamd moet worden door de gedachte aan het mogelijke verlies van zijn object. Door de radicaliteit van zijn investering loopt hij immers het risico op een even radicaal zelfverlies, zodat hij niet anders kan dan het beminde object met al zijn kracht haten, al was het alleen nog maar omdat het zou kunnen weggaan.” (pag. 89)