BEELDEN VAN LEVENDEN EN DODEN

Vorige week zag ik, toevallig of niet, twee films over de relatie tussen de levenden en de doden. Hoe de doden terugkomen, niet als spoken of geesten, maar als reële, tastbare wezens. Geïncarneerde zielen. Solaris van Steven Soderbergh – geen meesterwerk, maar wel een uitstekende film – is een remake van de film van Andrei Tarkovski. Het verhaal is gesitueerd aan boord van een ruimtestation in de nabijheid van de ‘intelligente’ planeet Solaris. Het science-fiction element is zeer ondergeschikte aan de menselijke gevoelens en emoties, met name die van het hoofdpersonage, een psychiater die een rouwproces beleeft. In het ruimtestation ziet hij zijn overleden vrouw terug en voelt hij opnieuw zijn innige liefde. De film verwijst ongetwijfeld naar de mythe van Orpheus en Eurydice. Je kunt de teruggekeerde doden zien als zeer levendige aanwezigheden in de verbeelding van de levenden. Wellicht zijn ze verdrongen naar het onbewuste maar komen ze door een bepaalde gebeurtenis weer aan de oppervlakte. De planeet Solaris is dan een metafoor voor de kracht die het verdrongene weer naar boven haalt. Een rode draad doorheen de film is het schitterende gedicht van Dylan Thomas, And Death Shall Have No Dominion. Het gedicht is ook de afscheidsbrief van de geliefde vrouw.

Jacques Rivette, die volgend jaar 80 wordt, staat sinds de jaren zestig bekend voor zijn eigenzinnige, geheimzinnige, soms zeer lange films. Hij is samen met François Truffaut, Jean-Luc Godard en Eric Rohmer een van de grondleggers van de Franse nouvelle vague en van de auteurscinema. Zijn film Out 1 heb ik in een ingekorte versie gezien, de originele film duurt ongeveer 13 uur. Zijn mooiste werken vind ik Céline et Julie vont en bateau (met de jong overleden Juliet Berto in een van de hoofdrollen) en La Belle Noiseuse (bijna vier uur lang Emmanuelle Béart naakt als schildersmodel voor Michel Piccoli). Een paar dagen geleden zag ik Rivette’s Histoire de Marie et Julien, alweer een mysterieuze film over levenden en doden die elkaar ontmoeten. Emmanuelle Béart is eens te meer prachtig, niet alleen als vrouw maar zeker ook als actrice, in de rol van Marie, een raadselachtige verschijning die kennelijk is teruggekeerd uit het rijk van de dood. Zij beleeft een intense liefdesrelatie met de klokkenmaker en afperser Julien. Dat zij wel degelijk dood is blijkt onder meer uit het feit dat zij niet bloedt als zij zich verwondt. Bovendien spreekt zij soms een vreemde, onmenselijke taal. Op een keer als Marie de liefde bedrijft met Julien komen er zinnen uit haar mond die ik meteen herkende als fragmenten uit Kleists Penthesilea. Ik heb dat stuk – over de onmogelijke, letterlijk verscheurende liefde van Achilles en Penthesilea, de koningin van de Amazones – vaak gelezen en meermaals in opvoeringen gezien. Er bestaat een mooie vertaling van de hand van Gerrit Komrij van het stuk.

De poes van Julien heet dan weer Nevermore, het woord dat de raaf telkens opnieuw uitspreekt in het beroemde gedicht van Edgar Allen Poe. De verteller in dat epische gedicht treurt om de dood van degene die de engelen Lenore noemen. Tegen de raaf zegt hij naar aanleiding van het woord ‘nevermore’:

“Be that word our sign of parting, bird or fiend!”
I shrieked, upstarting –
“Get thee back into the tempest and the Night’s Plutonian shore!”

De levende Julien snijdt zich in de vinger en bloedt, hij herstelt klokken, hoe groter hoe ouder, zegt hij, en perst onmogelijk veel geld af van Madame X. Madame X heeft eveneens een relatie met een dode, maar dat is weer een ander verhaal… Of toch niet?Neem van mij aan dat je van Histoire de Marie et Julien nooit genoeg kunt krijgen. Dat is zo met alle raadsels, mysteries en mythes. Jacques Rivette was 75 toen hij deze film beëindigde. Wat moet het voldoening schenken om op zo’n hoge leeftijd nog zulke prachtige films te kunnen maken, en met een actrice als Emmanuelle Béart te kunnen samenwerken.

Auteur: Martin Pulaski

Dichter, schrijver, blogger, DJ, sensitivist. Stadsleven, literatuur, muziek, film, kunsten. Radioprogramma ‘Zéro de conduite’ op Radio Centraal Antwerpen 106.7 fm en streaming. Toon alle berichten van Martin Pulaski